Научни трудови

СЕМИОТИКА НА МОЛИТВАТА ВО ХЕЛЕНСКАТА КНИЖЕВНОСТ 

1. Молитвата e инвокација кон Музите

 1.1. Најраните книжевни спомени  за хеленската молитва ги наоѓаме во почетните стихови на Хомер во Илијадата и Одисејата, во формата на инвокацијата [lat. invocatio], која означува повик или молба упатена кон Музите: „Гневот божице, спеј го на Ахила, синот Пелејев“[1] и во Одисејата: „Мажот воспеј го, Музо, искусен [...]“[2] упатена од страна на аедите [a)oidoi], кои во почетокот на своето пеење ги молат и ги повикуваат Музите да им го вдахнат она што тие на најдобар и највозвишен [kle’a a)ndrw~n] начин треба да го опејат во врска со славата на јунакот. (Плутарх, 1975, 14)Хомеровото поетско обраќање до Музите претставува всушност молитва за идеалност. Преку Музите е направена објавата на највисоката стварност, т.е. тие го претставуваат постоењето на највисоката инстанца во митско време. Овие божествени суштества во хеленскиот свет ја носат симболиката на Светлината, како симбол на духовното пронаоѓање. Нивната природа е уранска, бидејќи тие немаат ни светилиште, ни храм на земјата, но знаат сè и без нив не може да се објави ни вистината ни совршенството: 

„Сезнаењето е домашниот топос на Музите, а сезнаењето се манифестира во песна која не е човечка, туку божествена стварност. Вистината и блаженството се содржат во Музите. Музите се невидливи и бестрасни.“[3] 

Музите присуствуваат на првите настанувања, постари се од најстарите божествени појави и од космогонискиот Ерос.[4] Тие ја носат космогонијата, раѓањето, животот и објавата на божествената стварност. Тие ја носат објавата на доброто.

1.2. Аристотел во XIX глава од своето дело  „За поетиката,“ вниманието го посветува на мислата која е подготвувана од самиот начин на говор на којшто припаѓаат „докажувањето, побивањето, подготвувањето на чувствата [афекти]... стравот или гневот и други слични.“ (Аристотел, 1979, 45) Во овој контекст, може да се пронајде значајна дихотомија во однос на инвокативната форма со којашто Хомер го започнува своето дело: дали Хомер им упатува заповед на Музите или им упатува молба да му помогнат на највозвишен начин да го испее својот еп? Ваквата дилема произлегува од употребата на глаголот: воспеј, употребен во заповеден начин.Протагора му забележува на Хомер за првиот стих од Илијадата, кој вели дека тој, сакајќи да упати молитва, всушност заповеда. Според Аристотел, ваквата дилема на Протагора не може да биде прифатена, образложувајќи дека не е заповед да нарачуваш нешто да се прави или не: 

„Поетот не заповеда иако глаголот е во императивна форма. Јасно е дури  и дека не моли, зашто во овој крик нема место за дискурзивна интонација. Поетот знае дека Божицата на божествената песна е сеприсутна и сепросторна, дека таа не пристига ни на молба ни на заповед, туку дека таа бива во облик на постојано дејствувачка природа. Таа на повикот (кој е профетски), станува епифанија.“ [5] 

Истиот став го наоѓаме изложен и кај Плутарх кој вели: 

„Музите се плод на митско време... Бидејќи поезијата е најкристалниот плод на духот, сигурно е дека божјите создавачи и заштитници на таа и сличните уметности се бестелесни, односно ментални битија. Заради тоа во историјата на Хелада не среќаваме ниту еден храм кој е посветен на некоја од деветте музи. Ним не им се принесуваат жртви, ниту им се молат молитви како што тоа им е правено на господарите на природните сили.“[6] 

Магистерски труд на Софија Грандаковска

2. Антропоцентричниот карактер на молитвата во хеленската книжевност

 2.1. Во првобитната примитивна молитва човекот својата врска со непознатото, со духот или со божеството ја открива како врска надвор од себе. Во свеста на хеленскиот човек се појавува антропоцентричната димензија на постоењето. Имено, кај хеленскиот човек се појавува само почетно сознание за своето страдање кое е поради сторено лошо дело (момент којшто не постоеше во претходното цивилизациско ниво), а Бог го казнува поради тоа. Затоа, и формата на молитвата во хеленската книжевност добива антропоцентричен карактер. Иако боговите се антропоморфни и секогаш се блиску до луѓето, сè уште не постои свест за трансцендентноста на божественото присуство, бидејќи центарот на пантеонот е сè уште празно, а боговите во тој пантеон не поседуваат морална совршеност. Ваквиот заклучок за карактеристиките на молитвениот дискурс во хеленската книжевност како најтранспарентен, е илустриран во делото на Хомер. 

2.2. Во Илијадата се упатува на постоењето разгневени богови кои треба (на некој начин) да се смилостиват. Од друга страна, нивната позиција, т.е страната која ја застапуваат (ахајска или тројанска) е од променлив карактер. Чинот на смилостување се одвива преку молитвениот говор. Односот меѓу човекот и боговите е рефлектиран низ хеленистичкиот политеизам кој упатува на натчовечката убавина на боговите, во извесна смисла како поетска креација, но од друга страна, боговите според своите страсти и потреба за кавги, како човечки одлики, стојат блиску до луѓето. Оттука, боговите кои живееле на Олимп припаѓале на малку поинаква заедница од онаа на луѓето. Хеленскиот човек бил зависен од олимписките херои и, затоа, морал да им упатува инвокации, да им принесува жртви и низ молитвени повици да ја придобива нивната наклонетост. Боговите не поседуваат морална совршеност. Нивниот антропоморфизам говори за тоа дека боговите, од една страна, ги носат човечките особини, но од друга страна ја користат својата моќ и во добро и во зло. Затоа, хеленскиот човек појавата на гневот како зло, ја врзува со самите богови, т.е. дека божјото учествува во сè, па и во злото. Тоа укажува на една тајна недоверба кон боговите и отсуство на предаденост во вистинската вера кон нив. Оттука следува и честата критика кон нив. Но сепак, хеленскиот човек верува во вишата инстанца која постои на Олимп, а доказ за тоа се бројните почести коишто ѝ ги оддава преку молитвата и принесувањето жртви од практични причини. (Ѓуриќ, 1990, 88) 

Магистерски труд на Софија  Грандаковска

3. Молитвата и жртвата

 3.1. Иако божјите херои биле слични со луѓето според своите страсти, сепак човекот ја барал нивната наклонетост. Боговите не се одликувале со етичка светост (Џемс, 1990, 295-296), но сепак, во свеста на Хелените постоело сознанието дека од Бога се бара само добро. Затоа, треба да подвлечеме: молитвата и во хеленската книжевност е барање добро. Таа е тесно поврзана со жртвата. Кога еден хеленски автор ќе напишел молитва или упатувал молитва, тоа по автоматизам значело жртвување. Овој момент го носи единството во разбирањето на хеленската молитва. Оттука молитвата и жртвата се јавуваат како единствени облици на богослужење преку коишто дури и Хомеровите јунаци остваруваат врска со своите богови.  

3.2. Како конкретен пример го посочуваме дијалогот меѓу Хектор и неговата мајка (270-275), кој ѝ вели да ги собере тројанските жени да се упатат кон храмот на Атена и да ѝ принесат жртва и молитви: 

„Туку собери ги ти старичките смерни и појдиСега во храмот н’Атена пленачката с’темјан и кадеж;Сајата, што ти се чини најголема и најарна тебе,И што од сите што г’имаш во куќата најмила ти е,На краснокосата Атена на кољена да и ја кладеш,И да је жртва во храмот дванаесет јунички ветиш,Млади, невпрегнати в јарем за милости д’има кон градот...“[1] 

Извадокот ни открива на кој начин и со какви дополнителни ритуали биле вршени жртвувањата и молитвите. Во самата молитва која била притоа упатувана, забележуваме дека таа била проследена со извесни гестови, како што е: „тие со тажења сите подигнале раце н’Атена.“[2] Молитвената структура започнува со инвокација: „Силна заштитнице градска, о богињо дивна Атено!“,[3] продолжува со давање аргумент за молитвата и завршува со барањето, како трет конститутивен елемент на молитвената структура, а тоа е барањето милост за заштита на градот, како и на тројанските жени и на нивните деца. 

3.3. Семантизмот на молитвата во нејзината етимологија открива синонимност со поимите колење и убивање. Во контекст на нашите истражувања врзани со значењската димензија на молитвата, нејзиното потекло и говор, можеме да констатираме дека молитвата во себе ја содржи, без исклучок, бинарната опозиција на нештата. „Постојаното гонење и убивање дивеч, најпосле создало систем на односи sui generis помеѓу ловецот и отепаните животни.“ (Елијаде, том I, 2005, 10) Оваа врска Елијаде уште ја нарекува и мистична солидарност меѓу ловецот и дивечот преку чинот на убивање, кога пролеаната крв не е различна од онаа на човекот. Извесната сродност на овој план зборува за жртвување, каде жртвите меѓу себе се менуваат. Ваквото верување е од неизмерна важност во контекст на еволуцијата на молитвата и пред-религиозниот говор, како говор за осознавањето на човекот во младиот палеолит. Во продолжение на овие податоци, не смее да се одмине од системот на значења: самиот лов како носител на семиотичкото поле владеење со далечината и семантичката длабочина на висината, далечината, упатувањето молитва кон [...] Овие атрибути ги носат и значењскиот ситем на молитвата.  

Магистерски труд на Софија Грандаковска

4. Карактеристики на молитвата во хеленската книжевност

 4.1. Во Илијадата е истакната силата на телото и јуначките подвизи. Но, молитвениот говор предаден преку епската стварност во Одисејата укажува на тоа дека боговите станувале заштитници на моралните вредности кај хеленскиот човек. Во Одисејата доаѓа до сигурна преобразба на јуначкиот идеал во божји, преобразба на телесното во духовно. На оваа преобразба укажуваат токму боговите изморени од тоа да бидат постојано на ахајската или тројанската страна. На овој момент исто така упатува и семантичката промена во јазикот на Хомер во Одисејата, каде за прв и последен пат ќе се појави сложениот епитет богобојазлив (qeoudh/s). Ова укажува на развиено морално чувство и облагородена религиозност. (Ѓуриќ, 1990, 88)Упатувањето инвокации кои имаат молитвен карактер во хеленскиот свет, укажува на една поинаква комуникација со вишата инстанца која постои на Олимп. Во овие инвокации прозвучува молитва за иделност. За првпат, вели науката, можеме да зборуваме за отстапки од магиската практика во делата на Хомер, т.е за зачеток на примитивен еудајмонизам.[1] (Heiler, 1932, 14-15) 

4.2. Книжевните примери на Хомер потврдуваат дека првобитната молитва во Хелада нема субјективни карактеристики. Таа не е молитва на поединецот ниту пак се однесува на поединечни нешта. Таа е насочена кон целокупната стварност, на вселената, космосот. Иако станува збор за митско-космичка насоченост во барањето добро, сепак отсуствува индивидуализацијата кај хеленскиот човек. Тој сè уште ја допира само „површината на нештата, со своите oсети го забележува само надворешниот тек на појавите, а не и процесите.“ (Ðurić, 1976, 6) Развојот на човечкото јас, сè уште опстојува зависно од надворешните сили и надворешниот свет и сè уште е неиндивидуализирано.Оттука, првичната молитва во облик на инвокација во хеленската книжевност и култура, како и нејзината музичка препознатливост, наликува на песна која станува епифанија на божественото потекло на човекот и на вселената. Ритамот има музичка мера: „Говорот на Хелените е најстрого поврзан со мелодија и ритам.“ (Tatarkjevič, 1988, 79) Затоа, според Платон песната е најдревниот и најсвештениот облик. Поетите претставуваат еден вид пророци. Во антиката се опстојува верувањето дека нивната задача не е човечка, туку пророчка, бидејќи е инспирирана од божјата сфера, како духовен чинител на некој виш поредок. Молитвениот аспект во свештенството на песната повторно упатува на тежнението за космизација на човекот како висок естетско-етички и егзистенцијален чин. 

Магистерски труд на Софија Грандаковска 

5. Конститутивни елементи на хеленската молитва

 5.1. Во формата на хеленската молитва може да се забележи постоење поетска и интелектуална рефлексија, во којашто повторно се препознава барањето добро. Иако не можеме да зборуваме за облигаторна схема на молитвата во хеленската книжевност, сепак науката заклучува дека нејзината градба може да се редуцира на три конститутивни делови:[1] инвокација, аргумент [pars epica] и барање. Во облигаторната схема на молитвената структура, влегуваат само инвокацијата и барањето. 

5.2. Симон Пулеин[2] кој посветува голем интерес на молитвата во хеленската религија, истакнува дека е невозможно да се даде генерална дефиниција за молитвата која би ја опфатила религијата на антиката и јуадизмот меѓу 750 и 350 г.пр.н.е.,[3] бидејќи не само што тоа би претставувало невозможна мисија на еден истражувач, туку затоа што се работи за различни нивоа на култура. Иако молитвата претставува акт на комуникација со повисока реалност, тоа не би ја олеснило задачата да резултира со успех во потрагата на една дефиниција за молитвата. На пример, ако се направи компаративен преглед на хеленската и хебрејската религија, ќе можат да се подвлечат најзначајните разлики кои стојат и во молитвата: во однос на монотеизмот и политеизмот. Хелените своите молитви им ги упатувале на јунаци, а Хебреите на Јахве, во хебрејската молитва постои поимот грев, кој останува непознат за хеленската молитва итн. 

5.3. Голем дел од епиграфскиот материјал содржи молитви на хеленската книжевност.[4] Но нивната лингвистичка документарност се соочува со една дилема пред науката: дали станува збор за вистински книжевен документ најден на камена подлога во кој е содржана вистинска молитва практикувана во хеленскиот свет или пак, може да се зборува само за уметнички запис кој претрпел промени? Пулеин смета дека овие епиграфски споменици треба да бидат третирани како реалиа на религијата на Хелените, како на пример, бројните пајани посветени на Аполон, како дел од делфискиот култ.

 5.4. Постои едно интересно разгледување на Осфилд во врска со сфаќањето на молитвата и нејзините варијанти на нетипична молитва или молитва од далечина.[5] Како илустрација, посочува неколку моменти од Илијадата кои се однесуваат на критиката на боговите и во тој тип апострофирање, Осфилд гледа вид молитва:  

„Оче мој Ѕевсе, те викаат најумен тебе од ситеМажи и бесмртни бози, тук од тебе ова е сето,Оти им угодуваш ти на безочните Тројанци везден,Што им е срцето сосем неправедно, не можат заремДа се изнаситат тие од војната тешка за сите.“[6] 

Магистерски труд на Софија Грандаковска 

6. Книжевната форма на молитвата во хеленската книжевност

 6.1. Најпарадигматичен пример за молитвени повици и истакната религиозност се среќава во тн. хиератска, света, сакрална или профетска позија. Славењето на божјите дела во овој тип поезија најчесто завршува со молитва. Водечки книжевни облици на хиератската поезија се пајанот и номосот. Номосот е религиозна песна исполнувана на празници во чест на некој бог. Од VII век пр.н.е. означува пеење за време на обреди во чест на некој празнуван култ и е наречен химна посветена на некое божество. 

6.1. Пајанот [paiἁn]  како свечена песна посветена на одредени култови, во својата етимологија на зборот покажува идентичност со името на богот-лекар [Paiἁn, ᾱnos], кого науката подоцна ќе го идентификува со Аполон, кој и самиот е бог на лекувањето, сфатено во возвишена смисла како светлина. Во оваа карактеристика на боговите се оцртува семантичко-семиотичката означеност на молитвената етимологија, во која стои повикот за доброто. Историографските податоци говорат дека човекот во почетокот го повикувал овој Бог молејќи му се за добро здравје, а потоа принесувајќи му и песни. Од друга страна, филолошката наука смета дека називот пајан потекнува од извикот  ἱ ὴ paiἁn, paiἁn. Во книжевноста (кај Хомер), го наоѓаме податокот дека Пајан е лекар на боговите. Антропоморфната карактеристика на боговите станува семантички знак во молитвениот пајан, како означител за исцелителската или оздравувачката функција на молитвениот дискурс. Затоа подвлекуваме: пајанот како песна испеана во чест на некој бог, во исто време претставува молитвена песна или песна за благодарење.Најстарите примери за употреба на пајан ги наоѓаме кај Хомер. Пример за тоа е XXII пеење [391-394], посветено на загинувањето на Хектор: 

„Сега пак, ахајски момци, пајанот запејте го боен,За да се вратиме пак на корабите с трупот на Хектор.Стекофме голема слава: го убифме дивниот Хектор,Кому што Тројците в град му се молеа како на бога..“[1] 

6.2. Потврда за употребата на пајанот како молитвен жанр, наоѓаме и во философската литература, во делото на Платон, во неговата Гозба или за љубовта:  

„Во времето кога ние сè уште бевме деца, му одговорив јас, поточно кога Агатон доби награда за својата прва трагедија, и утредента заедно со членовите на својот хор, принесол жртва за победата. Според обичајот гозбата е поделена во два дела: ручек и симпозиум [пијанка]. По ручекот се напивале малку вино во чест на добриот демон, потоа масите ги тргале на страна, а гостите си ги миеле рацете пред да јадат. Потоа принесувале жртва и пееле пајан [молитва].“[2]  

Философската мисла на античка Грција спознала дека од Бога може да се бара само добро, бидејќи самото добро доаѓа од него, т.е боговите (Џемс,1990, 292). Поткрепа за овој аргумент најдовме во Платоновиот Федар, во устата на Сократ: 

„Дури и во најтешките болести и страдања, кои како последица на древниот божји гнев владееле во некои семејства, занесот, кога ќе им се појавел на оние на кои тој им требал, им донесувал здравје, со тоа што нашол прибежиште во молитвите и божјите служби...“ [3] 

Во Федар од Платон како најеклатантен пример за молитва во форма на дијалог, посочуваме  во следниот извадок: 

„Сократ: Но пред да си заминеме, зар не ќе биде добро да им се помолиме на тукашните богови?Федар: Се разбира.Сократ: Драги Пане и вие богови на овој крај, дајте ми да бидам убав одвнатре, а мојата надворешност да стои во хармонија со моите внатрешни особини: мудрецот секогаш да ми изгледа богат и да имам само толку злато колку што може да го носи во себе мудрецот. Дали ми е потребно уште нешто, Федар? Јас нема ништо друго да ѝ додадам на мојава молитва.Федар: Кажи ја истата молитва и за мене, зашто на пријателите сè им е заедничко.“[4] 

6.3. Едно од најзначајните сфаќања кај хомеровскиот човек е херојското сфаќање на животот, преку кое се наоѓа начин да се надмине песимизмот, т.е. минливиот карактер на животот. Затоа, желбата за слава, правда, чест и правичност се главните атрибути на херојското сфаќање на животот, издигнати до степен на религија. Во тој контекст, Олга Фрејденберг, тргнувајќи од дихотомијата добро -лошо, содржана во етимологијата на поимот молитва, истакнува дека од функцијата на зборот добро настануваат пофалбите, славите, благословите, а од функцијата на зборот зло - војната, гневот, проклетството. (Frejdenberg, 1987, 80) Славата ја носи бесмртноста, вечноста на хомеровиот јунак, кој на тој начин ја победува смртта и се врти кон овоземните радости. Оттука лежи интересот да се опева славата која станува поезија. 

6.4. Во тесна врска со појавата на пофалбите, стои и појавата на епикинијата која се однесува на опевање на победата на јунакот, која е тесно сврзана со неговите јуначки подвизи, искушенијата низ кои минува тој, како и неговата трагична смрт, која повторно се претвора во пофалба. Така, мртвиот јунак низ говорот на молитвената инвокација и поетскиот дискурс, повторно оживува низ семантиката на славата, како највисок атрибут на едно човечко и јуначко постоење. Произлегува заклучокот дека во хеленското сфаќање - да се биде јунак и да се умре - има синонимно значење. Јунакот е изедначен со Бога. Трагичноста на јунакот ја вклучува жртвата. Молитвата е жртвување. Молитвата се упатува Богу. Оттука, јунакот е рамноправен со Бог. 

6.5. Во формите на пофалбата и епикинијата (епската стварност), се содржи  и хтоничната функција на поимот добро, врзан со потеклото на молитвата. Јунакот умирајќи, тој опеан, повторно оживува. Преку негово инвоцирање, тој оживува. Во овој контекст треба да потсетиме дека повикувањето [на името], значи и присуство на оној или она што се инвоцира. (Паризо, 1992, 138) Затоа, епската стварност кај Хомер започнува со повикот кон Музите, а потребата таа да стане поетски облик (епопеја, пофалба, епикинија и сл.), го потврдува постоењето на начинот како да се надмине минливоста на животот и да стане вечност како Бог. Тука спаѓа потеклото на молитвата: 

„Таквата реч со своите две функции претставува единствена молитва; но тоа не е ни религиозна, ни апстрактна молитва, туку нејзин конкретен предрелигиозен облик кој е претставен во Целина и таа сеуште ја нема својата идна религиозна специфичност.“[5] 

Специфичниот молитвен дискурс во хеленската книжевност се огледува и преку тоа што се негува обожувачката (адоративната) функција на молитвата. Имено кога се проколнува, се критикува божеството, всушност се повикува истото тоа божество да спаси, да исполни или да даде:

 „Повикувајќи го и величејќи го божеството, човекот секогаш моли или проколнува: дај, испрати, исполни. Непрестано потсетува дека и тој самиот давал, исполнувал. Вообичаените формули во антиката се: услиши ме, послушни ме. Јасно се гледа дека не е избришана архаичната амбивалентност на бог-човек.“[6] 

Магистерски труд на Софија Грандаковска 

7. Молитвата како книжевен говор

7.1. Од примерите на хеленската книжевност може да се заклучи дека молитвениот говор станува книжевен (говор). Поточно, молитвата како првичен крик и емотивна реакција од органска природа, се одвојува и понатаму опстојува во рамки на извесни религиозни култови и практики, но сега стекнува своја посовршена форма, која е книжевно-уметничка. Молитвата како говорен жанр во таканаречената поезија на дивјакот, која претставува израз на интересите на колективно опстанување, во хеленската книжевност преминува во второстепен, т.е. секундарен книжевен жанр кој (молитвата) следи одредена ритмика и структура, карактеристична за поетско-книжевниот пример во епското пеење и поетско-лирските форми на пајанот, номосот, химната, одата, епиграмот, елегијата, епиграмот, дитирамбот како пеена хорска лирика.

 Појавата на лирската поезија во Хелада го нуди новиот модел на молитвата. Таа почнува да се обележува и опстојува како книжевна форма во хеленската книжевност, нагласувајќи го интересот за книжевно-уметничка структура, но не го губи интересот за своето значење како врска меѓу молителот и Бога. Книжевниот модел на молитвата е во склоп со општествено-социјалните, демократските и религиозните практики на хеленскиот човек. Молитвата како литерарен говор го содржи славење на херојството, јунаштвото, честа - како највисока морална должност. Препознавајќи го нејзиниот говор во старата класична поезија, молитвата постигнува нов рецепциски и книжевно-уметнички оддек, предавајќи го молитвениот религиозен дискурс како книжевна форма: 

„Историјата на класична Хелада - на пример - ги познава, ги именува и ги дефинира одделните лирски видови [...], но старогрчката поетика не го заокружува родовскиот поим лирика низ јасно типолошко и теориско дефинирање на нејзината структура и однос спрема другите родови.“[1] 

Треба да заклучиме дека молитвата како книжевна форма во хеленската книжевност во себе ги содржи пред-литерарните или говорни жанрови [според Бахтин], во неа се содржани бројни преткнижевни видови. Но, моделот на молитвата во хеленската книжевност и култура, содржи книжевен контекст кој треба да се разгледува од аспект на теориската класификација, стилско-уметничка и книжевна анализа. Молитвата низ своите книжевни видови и форми во лириката, содржи константни форми кои подоцна ќе бидат извор на рановизантиската поезија. 

7.2. Сакралната поезија на Хелада се развива од култовите посветени на некои богови. Овој религиозен карактер на поетските форми, доаѓа од култот кон Аполон низ изразот на пајанот кој има молитвена содржина, а дитирамбот од култот кон Дионис. Нивната карактериктистика е во тоа што биле изведувани како пеени или низ танц, што говори за нивниот синкретичен карактер. Ако во овој контекст го вклучиме интересот кон молитвата, тогаш уште еднаш можеме да заклучиме дека: молитвата постои како лирска тема која одбележува значајни моменти од човечкиот живот на хеленскиот човек, вообличена низ формата на поетскиот израз. 

7.3. Треба да се истакне дека под поимот химна во антиката се подразбира општ поим за религиозна поезија.[2] Возвишените атрибути што таа ги опејува на свечен начин во слава на некое божество или јунак, претставуваат идеална структура за опевање на херојските атрибути на воините. Платон пишувајќи за музичките жанрови на далечното минато (Leges, III, 700), соопштува дека молитвите упатувани до боговите се нарекувани химни. На книжевноста ѝ се познати хомерските химни, а и примерите на молитви кои им биле упатувани на боговите во трагедиите од страна на хоровите, тн. химни-молитви.

Поспецијалните поетски облици со сакрален и молитвен карактер се подведени под поимот песна во значење на ода. Во нивниот подвид влегуваат епикинијата како поетска форма и пофалбата. Тие се определени како победнички, празнични и похвални песни, но нивното значење е во тоа што тие се најзначајниот пример на духовна поезија.

Текст на египетски камен во местото Розета е дешифриран како антички македонски напис, тврдат македонските научници академик Томе Бошевски и проф. Аристотел Тентов од Електротехничкиот факултет, по неколкугодишни истражувања. Ова, велат истражувачите, потврдува дека античките Македонци биле писмени, што се коси со досегашни тврдења на светската наука.

Најпознатиот експонат во Британскиот музеј

Светски познатиот Камен од Розета, најпознатиот пишан артефакт од Египет, е најден во 1799 година во местото Розета (на египетски Ел Рашид) во Египет, при копање за изградба на фортификациски објекти од страна на француската војска во текот на египетската воена операција на Наполеон Бонапарта. Тогаш и Англичаните влегуваат во судир со француската војска и оваа краткотрајна војна завршува со потпишување примирје во Александрија во 1802 година и со пораз на француската војска. Во согласност со одредбите на ова примирје Каменот од Розета, заедно со сите други ископани артефакти, им припаднал на Англичаните, кои го пренесуваат во Англија и го сместуваат во Британскиот музеј во Лондон, каде што и денес е изложен како еден од најпознатите експонати. Во јули 2003 г. Египет бараше враќање на Каменот од Розета.   Kопии од овој познат камен има речиси во сите европски музеи.  

Изработен е од гранит со импозантни димензии: височина 1,44 метри, широчина 0,72 метри, дебелина 0,28 метри и тежина 762 килограми. Содржината на Каменот е всушност декрет на фараонот (царот) Птоломеј V Епифан Евхаристос по повод првата годишнина од неговото крунисување во 196 г.п.н.е. Напишан е од група свештеници во Египет, во чест на египетскиот фараон и наведена е листа на сите работи што тој ги направил, а биле добри за свештениците и за народот на Египет.

Во 1822 година францускиот научник Шамполион, врз основа на античкогрчкиот текст успеал да ги дешифрира хиероглифите. Со средното писмо светската наука сè уште има проблеми со читањето и разбирањето. Сега првпат е дешифриран и средниот текст, за кој Бошевски и Тентов тврдат дека е напишан на антички македонски јазик. Двајцата истражувачи тргнаа од претпоставката дека јазикот бил македонски, односно од балканскиот ареал. Основа за таков пристап е што со Египет владеела династијата Птоломеи (кои се антички Македонци, зашто основач на династијата е Птоломеј Сотер, генерал на Александар Македонски), така што античкомакедонскиот бил и државен јазик на Египет на кој се пишувале сите државни документи.

Според зборовите на академикот Бошевски, современата наука има прифатено неколку стојалишта – „античките Македонци биле неписмени, од нивниот јазик не останала запишана ниту една реченица, а камоли цел текст, и тоа доста голем, така што текстот на каменот од Розета е напишан на три писма со употреба на два јазика, по следниот редослед: хиероглифско на античко-египетски, демотско на античко-египетски и античко-грчко на античко-грчки. Нашите појдовни претпоставки беа дека е неприфатлива констатацијата дека на писмото и на јазикот на Античките Македонци не е сочувана ниту една осмислена реченица и според тоа сметавме дека текстот на каменот од Розета е напишан со употреба на три јазика, по следниот редослед: хиероглифско на античко-египетски, слогово на античко-македонски и буквено на античко-грчки".

До овие заклучоци е дојдено споредбено со основните карактеристики на пишувањето текстови во тој период. Така е заклучено дека нема интерпункциски знаци во денешна смисла, кај буквените писма постојат само големи букви и сè е напишано во една непрекината низа без употреба на празно место. Текстовите од каменот имаат свои карактеристики, кои авторите ги наведуваат: кај хиероглифскиот и „демотскиот“ текст насоката на пишување и читање е од десно на лево, додека кај античко-грчкиот текст насоката на пишување и читање е од лево на десно. Од карактеристиките на писмото на средниот текст од каменот, беа издвоени следниве: писмото е доминантно слогово со учество на мал број пиктографски знaци, слоговите се исклучиво од типот согласка-самогласка, постојат знаци за пишување на изолирани согласки и самогласки и покрај стандардното пишување на слоговите знаци еден до друг, тие се пишуваат и еден над или врз друг. Во текстот, исто така, се среќаваат имињата на два бога и тоа како во оригинал се изговарале на античко-египетски.

Во декретот се наведени местата каде да се постават камењата со текстот. Според преводот, во македонскиот текст Египќаните се запишани како Аѓупци, Македонците како Живи господари, а Грците како Данајци. Средниот текст е со вчудовидувачка сличност до идентичност со сегашните македонски говори и дијалекти, според приложените 167 зборови. Еве некои зборови: наше име, најнаше име, деца, децана, деца мои, божен, најбожен, господар, господари, же(и)во, бога, бога нашион, на нашево бога Sе (Светлина, Sевс?), на бога се деца, налеа (статуа налеана), надеж', тој, мој, мо (јас), мои, вои (вие), ј'ви (јави), б'де (да биде), најзе (нејзе), дивејеи (се диви, восхитува), ата (татко на старословенски) итн.

Писмото е слоговно од типот согласка-самогласка. Основните знаци (согласките) се наоѓаат во по 8 положби и, во зависност од позицијата, односно аголот под кој се наоѓаат, се чита слогот со изговор на самогласката, како еден вид јотација во старословенскиот јазик. Покрај согласките за првпат се предлага озвучување и на самогласките. Идентификувани и озвучени се 25 согласки и 8 самогласки, речиси половина од нив (12) согласки формираат слогови со сите 8 самогласки, додека останатите согласки со 4-5 самогласки. Исто така, идентификувани се 4 пиктографски знаци, карактеристична е употребата на лигатури со цел да се покрие зачестената употреба на предлогот „на“. Често се употребува и сврзникот „и“, а множина се прави со додавање на „и“ на крајот од зборот, како, впрочем, и денес. Со употреба на дефинираните правила за читање и озвучување идентификувани се над 160 зборови. Од сето ова произлегува дека средниот текст е дефинитивно напишан на писмото и јазикот на тогашните господари на Египет - Античките Македонци. Средниот текст, всушност, бил оригиналот од кој описно се преводите на старогрчки и на староегипетски. Македонскиот текст не се совпаѓа буквално со другите два текста.  

- Незамисливо е дека народот што речиси 300 години владеел со целиот тогашен цивилизиран свет бил неписмен на својот јазик. Со ова наше истражување докажуваме дека имало писменост и го откриваме писмото и дел од јазикот - вели проф. Тентов.

- Во нашиот труд ние практично првпат комуницираме со античките Македонци, и тоа директно, а не преку посредници како што се Египќаните или други народи. Низ овој текст може да се проследи кои биле античките Македонци и како зборувале - вели академикот Бошевски.

Проектот „Дешифрирање на средниот текст на каменот на Розета" се одвивал под покровителство на МАНУ. Материјалот од истражувањето е веќе испратен до релевантни институции, кои се занимаваат со овој историски период, а коментарите, како што велат нашите научници, допрва се очекуваат, но со оглед на досегашниот став на современата наука веројатно ќе треба да се почека подолго време.

Книгата од истражувањето на Бошевски и Тентов „Прилози“ со темата „По трагите на писмото и јазикот на античките Македонци“ е промовирана во МАНУ на 29 јуни 2006.

Мексиканскиот археолог и лингвист Роберт Салинас Прајс, познат во светската наука по теоријата дека Хомеровата Троја се наоѓа по долината на реката Неретва, е воодушевен од истражувањето на македонските научници Томе Бошевски и Аристотел Тентов. На средбата на тројцата научници во Скопје, Салинас го оцени нивниот труд како исклучително ветувачки за современата наука.

- Темата е атрактивна за целата светска научна јавност. Денешните археологија и антропологија се производ на теории стари околу еден век. Тоа што го открија археолозите Шлиман и Пари беше големо освежување за разбирањето на нашето минато и историја, а нивните теории станаа дел од школските системи и од колективното цивилизациско поимање на нас самите. Но, разговорот за нивните теми веќе е потрошен и, вртејќи се во круг, станува банален. Со години во археологијата не се појавила нова идеја, која ќе го помести денешното поимање за редоследот на културите и цивилизациите. Теоријата на македонските научници е токму таква свежа крв каква што и е потребна на науката денес - изјави Салинас за „Време“.

Според него, книгата на Бошевски и на Тентов, насловена „По трагите на писмото и јазикот на античките Македонци“, би можела да стане еднакво провокативна и популарна како книгата на Салинас „Хомеровата слепа војска“ од 80-те години на минатиот век, во која тој ја приложува тезата дека реката Неретва е античката река Скаламандер крај која се водела познатата Тројанска војна, а легендарната Троја била на Балканот, а не во Мала Азија, како што е прифатено во науката.

- Не се сомневам дека Бошевски и Тентов откриле нешто големо. Деновиве првпат се запознавам со нивната теорија, но сè уште е рано да ја сместам во некаква историска перспектива. Ќе ја продолжам соработката со нив, ќе размислам за фактите и ќе го проучам нивниот труд. Имам многу прашања за кои сум љубопитен и сакам да им ги поставам. Тие многу напреднале во развивање на тезата, особено во нејзиниот лингвистички дел, во споредувањето на трите текста од Каменот во Розета, а тоа го прави нивниот труд извонреден. Среќен сум што сретнав луѓе што, како мене, работат на теории што ја менуваат усвоената слика за светот. Решавањето на вакви големи загатки е тежок процес, некогаш толку макотрпен што на моменти се чини дека ќе го загубите разумот - вели Прајс.

Средбата на Бошевски и на Тентов со Прајс ја организира белградската издавачка куќа „Пешиќ и синови“ чиј гостин беше мексиканскиот археолог. Овој српски издавач ориентиран кон објавување дела од областа на палеолингвистиката, археологијата и нови научни теории е заинтересиран за објавување на трудот на македонските научници во Србија.

По промовирањето на својот научен труд во МАНУ, Бошевски и Тентов продолжија со продлабочување на теоријата за етногенезата на античките Македонци и нивниот јазик.

- Според нашите најнови сознанија, системот на пишување што го користеле канадските Ескими и некои северноамерикански индијански племиња, на пример, е истиот систем на пишување што го сретнавме на Каменот од Розета. За постоењето и староста на античкомакедонската писменост потврда најдовме и во ископините на в иничкото кале. На еден керамички предмет, датиран околу 7.000 години п.н.е., се наоѓа текст од кој 18 знаци кореспондираат со оние од текстот на Каменот од Розета - вели Аристотел Тентов.

The Rosetta Stone is one of the best known textual artifacts from ancient Egypt, object of a great number of studies and much research in the scholarly world of this field. It has its name because the location where it was excavated, that is Rosetta, i.e. El-Rashid in Arabic. It was discovered by a French soldier who had been working on excavating fortifications for the needs of Napoleon's army during his campaign in Egypt in the year 1799.

After a short military clash with the English army, when Napoleon won the battle, a peace treaty was signed in Alexandria in 1802. In accordance with the regulations of this peace treaty all the goods and artifacts possessed by the French army became the property of the British. On the basis of this, the Rosetta Stone was moved to England where it still is today and is one of the best-known exhibits at the British Museum in London. The Rosetta Stone is a stone of black granite, characterized with the following attributes

               height 1.44m
               width 0.72m
               thickness 0.28m
               weight 762kg

 Организационен одбор:
Акад. Ката Ќулавкова, раководител на проектот
Акад. Цветан Грозданов
Акад. Милан Ѓурчинов
Акад. Матеја Матевски
Наташа Аврамовска, секретар
Organising Committee
Academician Kata Kulavkova, Project Manager
Academician Cvetan Grozdanov
Academician Milan Gjurčinov
Academician Mateja Matevski
Natasha Avramovska PhD., Secretary

Информации за проектот Интерпретации и за конференцијата
Меморија и интерпретација може да се најдат на:
http://www.manu.edu.mk
http://www.manu.edu.mk/interpretations
Information on the ERPH Interpretations & the Conference
on Memory & Interpretation can be found at:
http://www.manu.edu.mk
http://www.manu.edu.mk/interpretations
OBJECTIVES OF THE CONFERENCE MEMORY & INTERPRETATION
The Conference Memory & Interpretation is part of a three-year European research and framework
project of the Macedonian Academy of Sciences and Arts on poetics and hermeneutics, entitled Interpretations,
and is funded by the UNESCO Programme of Participation 2007. The Conference is
focused on literary and other aesthetic forms of European cultural memory with particular reference
to the Balkan region.
The objectives of the Conference are:
– to motivate the scientific, academic and university community, including younger researchers, to
study the art of memory and the aesthetic function of collective (cultural) and individual (creative)
memory in: (1) theoretical and hermeneutical sciences; (2) artistic practices (literature, theatre, visual
arts); (3) oral traditions, legends, myths and (4) language;
– to reinterpret specific literary and art traditions in the context of common European cultural interest;
– to actualize the models of intercultural communication inherent to European civilizations;
– to reinvestigate shared areas of memory among different European cultures and peoples;
– to perceive Balkan literatures and other artistic practices as an integral and significant part of the
European cultural area and of universal civilizational and ethical values;
– to initiate forms of long-term research communication and links (framework, exchanges, research
projects, publications)
– to promote the principles of the UNECSO Convention on Cultural Diversity (2005).
The evaluated selection of the proceedings from the Conference on Memory & Interpretation will
be published in a special volume of Interpretations.

ПРОГРАМА
15 ноември Пристигнување и сместување на гостите во хотел „Конти -
нентал“.
Слободна вечер

16 ноември
9.00 – 9.30  Регистрација на учесниците
9.30 – 10.15  Поздравни говори
– Академик Цветан Грозданов, претседател на МАНУ
– Г-ѓа Мари-Пол Родил, Раководител на Одделот за култура,
Канцеларија на УНЕСКО во Венеција – BRESCE
– Проф. Ѓорѓи Мартиновски, ректор на Универзитетот „Св.
Кирил и Методиј“ во Скопје
– Акадeмик Ката Ќулавкова (Скопје). Дискурсот на мемори-
јата и неговата интерпретација

10.15 – 11.45 I сесија: Поетика на меморијата
Модератор: акад. Милан Ѓурчинов
1. Проф. Жан Бесиер (Париз). Приказна, херменевтика и ме-
морија: споредба на историската и литературната мисла
во контекст на една меморија
2. Проф. Марија Тереза Џавери (Неапол). Сонот на Европа
3. Академик Зденко Лешиќ (Сараево). Сеќавањето и белите
точки на меморијата (интерпретација на неискажаното)
4. Академик Георги Старделов (Скопје). Моето херменев-
тичко искуство
5. Проф. Габриела Шуберт (Јена/Берлин). Европските вред -
ности и Балканот од различни точки на гледање
6. Академик Митко Маџунков (Скопје). Родното место на
литературата
7. Проф. Армандо Њиши (Рим). Елегантноста и незабо-
равноста на литературата
8. Акад. Нуло Миниси (Непол). Вон несфатливото: некои
забелешки за херменевтиката
Дискусија

11.45 – 12.15 Kоктел приреден од Претседателот на Националната
комисија на УНЕСКО на РМ, м-р Арификмет Џемаили

12.15 – 14.00 Session II. Art of Memory – Memory of Art
Moderator: Prof. Jelena Luzina
1. Prof. Johnny Golding & Dr. Steve Kennedy (London).
Conversion On the Road to Damascus: minority report of
artist as camouflaneur
2. Mr. Pulat Tacar (Istanbul). Artistic practices as corner
stones of collective memory - Conflicts - Reconciliation
3. Prof. Jelena Luzina (Skopje). The specific features and
estrangement of dramatic memory
4. Prof. Nedret Kuran-Burcoğlu (Istanbul). A Comparison of
Memoiries of two French Painters J.L. Gerome and J.B.
Vanmour of the Ottoman Empire as Represented in Their
Paintings from Hermeneutical Point of View
5. Prof. Jose Maria Paz Gago (A Coruna). La memoire au
cinema
6. Magdalena Boguslawska, PhD (Warsaw). Somatic memory
in the laboratory of theatre
7. Vladimir Martinovski, PhD (Skopje). Arts of memory and
interpretation: ekphrasis and illustration
8. Senka Anastasova, MA (Skopje). Archives – from memory
to event
Discussion

14.00 – 15.00 Buffet Lunch

15.00 – 16.30 Session III. Memory, History & Tradition
Moderator: Dr. Natasha Avramovska
1. Academician Bozidar Sekularac (Podgorica). The toponyms
of the Gornja Sela region and their establishment in the past
of Montenegro
2. Mila Santova, PhD (Sofia). Lieux de memoire en ville.
L’exemple de Vidin
3. Prof. Radmilo Petrovic (Belgrade). The Cross as memory
and hermeneutics. The Genesis of baptism, the cross
as a mark of resurrection
4. Tanas Vrazinovski, PhD (Skopje). Legends – memory
of national history
5. Sonja Petrovic, PhD (Belgrade). "How can I recall a
thing that I have forgotten?" Narrative and memory in
folklore fieldwork recordings in Serbia
6. Gjorgji Pop-Atanasov, PhD (Skopje). The ecclesiastical
poetry of St. Clement of Ohrid and his authorial signatures
Discussion

12.15 – 14.00 II сесија: Уметност на меморијата – Меморија на уметноста
Модератор: проф. Јелена Лужина
1. Проф. д-р Џони Сју Голдинг & д-р Стив Кенеди (Лондон).
Конверзија на патот кон Дамаск: Малцински извештај на
урбан творец
2. Г-дин Пулат Таџар (Истанбул). Уметничката практика
како камен темелник на колективната меморија. Конфлик-
ти – помирување
3. Д-р Јелена Лужина (Скопје). Особеноста и очуденоста на
драмското паметење
4. Проф. д-р Недрет Куран-Бурчоглу (Истанбул). Компараци-
ја на мемориите на двајца француски сликари Ж. Л. Гером
и Ж. Б. Ванмор за Отоманската Империја како што се
претставени во нивните слики – од херменевтичка
точка на гледање
5. Проф. Хозе Мариа Паз Гаго (А Коруња). Меморијата во
филмот
6. Д-р Магдалена Богуславска (Варшава). Соматска меморија
во лабораторијата на театарот
7. Д-р Владимир Мартиновски (Скопје). Уметности на пом-
нењето и толкувањето: екфразис и илустрација
8. М-р Сенка Анастасова (Скопје). Архиви: од меморија до
настан
Дискусија

14.00 – 15.00 Ручек за учесниците

15.00 – 16.30 III сесија: Меморија, историја и традиција
Модератор: д-р Наташа Аврамовска
1. Академик Божидар Шекуларац (Подгорица). Топонимите
на регионот на Горња Села и нивното востановување во
минатото на Црна Гора
2. Д-р Мила Сантова (Софија). Точки на меморија во градот.
Примерот со градот Видин
3. Проф. Радмило Петровиќ (Белград). Крстот како меморија
и херменевтика. Генеза на крштавањето, крстот како бе-
лег на воскресението
4. Д-р Танас Вражиновски (Скопје). Легендите – меморија
на националната историја
5. Д-р Соња Петровиќ (Белград). „Како ќе се сетам, кога сум
заборавила?“ Приказни и сеќавања во фолклорните
теренски записи во Србија
6. Д-р Ѓорѓи Поп Атанасов (Скопје). За црковната поезија на
св. Климент Охридски и за неговите авторски потписи
Дискусија

20.00 Reception for the participants given by Mr. Trifun Kostovski,
Mayor of the City of Skopje

17 November
9. 30 – 10.00 Welcome coffee

10.00 – 11.30 Session IV. Memory & Balkan Fictions
Moderator: Dr. Shpetim Doda
1. Academician Luan Starova (Skopje). Memory and Albanian
literature in exile in the 20th century
2. Natasha Avramovska, PhD (Skopje).Types of cultural
memory in the context of the Macedonian novel
3. Prof. Lidija Kapushevska Drakulevska (Skopje). Individual
and collective memory as trauma (in the fiction of Kica
Kolbe)
4. Prof. Elizabeta Sheleva (Skopje). Novel and the Philosophy
of Remembering
5. Afrim A. Rexhepi, PhD (Skopje). Hermeneutics of Existence/
Aesthetics of Vanishing / (Disappearance). (Theoretical
pragmatism of the Balkan novel)
6. Marija Gjorgjieva, MA (Skopje). Literature, history, memory
Discussion

11.30 – 11.45 Coffee break

11.45 – 12.50 Session V. Memory practices (myth, language)
Moderator: Academician Zdenko Lesic
1. Prof. Ivan Kaltchev (Sofia). The philosophy of memory and
modern mythology
2. Shpetim Doda, PhD (Elbasan/Firenze). Memoire autre
3. Prof. Nikos Chausidis (Skopje). Mythologisation of the
mountain (A diachronical survey of Macedonian and
other examples from the Balkan region)
4. Andrea Lesic-Thomas, PhD (Sarajevo/Budapest). Memory,
narratology and the problem of authenticity
5. Sofija Grandakovska, MA (Skopje) Prayer and Memory
Discussion

12.50 – 13.15 Closing Session
Final Statement of the Conference on Memory
Conclusions, announcement of the second volume of Interpretations
focused on cultural memory

14.00 Reception for the participants and dinner given by Prof.
Gjorgji Martinovski, Rector of the Sts. Cyril and Methodius
University in Skopje

20.00 Прием на учесниците од г-динот Трифун Костовски, Градо -
началник на Скопје

17 ноември
9.00 – 9.30 Кафе за добредојде

10.00 – 11.30 IV сесија: Меморија и литература
Модератор: д-р Шпетим Дода
1. Академик Луан Старова (Скопје). Меморијата и албанска-
та литература во егзил во XX век
2. Д-р Наташа Аврамовска (Скопје). Типови на културна
меморија во контекст на македонскиот роман
3. Проф. Лидија Капушевска-Дракулевска (Скопје). Индиви-
дуалната и колективната меморија како траума (во
романите на Кица Колбе)
4. Доц. д-р Елизабета Шелева (Скопје). Романот како фило-
софија на сеќавањето
5 Д-р Африм Реџепи (Скопје). Херменевтика на битието,
естетика на исчезнувањето (теоретскиот прагматизам,
балканскиот роман)
6. М-р Марија Ѓорѓиева (Скопје). Литература, историја,
меморија
Дискусија

11.30 – 11.45 Пауза за кафе

11.45 – 12.50 V сесија: Меморијата и балканскиот роман
Модератор: акад. Зденко Лешиќ
1. Проф. Иван Калчев (Софија). Филозофија на меморијата
и модерната митологија
2. Д-р Шпретим Дода (Елбасан/Фиренца). Друга меморија /
меморијата на ‛другиот’
3. Проф. Никос Чаусидис (Скопје). Митологизација на плани-
ната (дијахрониско патување низ Македонија и други
примери од балканскиот регион)
4. Д-р Андреа Лешиќ-Томас (Сараево/Будимпешта) Мемори-
јата, наратологијата и проблемот на автентичноста
5. М-р Софија Грандаковска (Скопје). Молитва и меморија
Дискусија

12.50 – 13.15 Завршна сесија
Завршна реч на Конференцијата Меморија и интер -
претација
Заклучоци, најава на вториот том на Интерпретации фоку -
сиран на културната меморија

14.00 Прием на учесниците од проф. Ѓорѓи Мартиновски, ректор
на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје
 

Откривањето на македонскиот јазик од европските лингвисти

Македонија е присутна во европската наука многу години пред формирањето на државите по Втората светска војна. Дел од фактите, кои се од огромно значење за нас, наскоро ќе бидат печатени од МАНУ, во делото "Откривање и проучување на Македонија во европската наука до формирање на македонските државни институции". "ВЕЧЕР" ексклузивно пренесува делови од книгата што ќе се појави следната година, преку презентациите на научниците присутни на истоимениот меѓународен собир

Македонските говори, особено јужните, како периферни за словенскиот јазичен свет, и како претпоставена основа на старословенскиот (кирилометодиевскиот) јазик, го привлекле вниманието на научниците уште со зародишот на славистиката. Ова го тврди проф. д-р Коста Пеев од Филолошкиот факултет, во "Откривање на македонскиот јазик од европските лингвисти".

- Уште Вук Ст. Караџиќ, во Виена, 1822 година, напечатил 27 народни песни од пиринскиот дел (Разлошко) врз кои, и уште врз некои евангелски текстови, правел обид да ја претстави граматичката структура на споменатиот македонски говор, вели професорот Пеев. Тој ја потенцира и книгата на рускиот професор В.И. Григорович, која се појавила кон крајот на првата половина од 18 век. Во неа, според Пеев, се пишува за македонските говори, и уште тогаш се нагласува дека во Корчанско се чуваат остатоци од назализам.

- Само десетина години подоцна македонските говори од Солунско побудија интерес во славистичката наука со објавувањето на една дописка од солунското село Висока во весникот "С†ветник" (7.10.1863 г.). Овој текст упатуваше на многу архаичен говор, вели професорот.
Сепак, посериозното откривање на македонскиот јазик во европската наука се случило со истражувањата што при крајот на 18 век во Солунско ги вршел Словенецот Ватрослав Облак, односно со објавувањето на неговата книга "Macedonische Studien" (Виена, 1896 - посмртно издание).

Истражувањата на француски научници во 1920
Двајца француски научници во дваесеттите и триесеттите години на минатиот век, во Париз објавиле неколку сериозни публикации посветени на македонските говори. Професорот Пеев го споменува Андре Мазон (1923 година - "Contes slaves de la Macedoine sud-occidentale"), во кое дело ги претставува говорите на неколку села во Леринско и Костурско. Истиот автор напишал и трудови за македонските говори во југозападниот дел, од кои, по своето значење се изделува "Documents contes et chansons slaves de L'Albanie du sud" (Париз, 1936 г.), во кој го обработувал архаичниот говор на селата Бобошчица и Дреновени - Кочанско. Две години подоцна, тој од југозапад, заедно со А. Вајан одат на југоисток и го претставуваат говорот на солунското село Кулакија преку едно изборно евангелие: "L’evangeliaire de Kulaki, un parler slav du Bas-Vardar" (Париз, 1938 г.).

Истражувањата меѓу двете светски војни
Меѓу двете светски војни како најсериозен истражувач на македонските говори се јавува професорот од Краков, Мјечислав Малецки. Тој интересот го насочил кон периферните говори: солунскиот (Dwie gwary macedonskie. Sucho i Wysoka w Solunskiem – Krakow, 1934, 1936) и костурскиот (Tekst gwarowu z Kosturskiego – Krakow, 1934) и притоа забележал ред архаизми, но и иновации.

Дејан ТРАЈКОСКИ

Извор: ВЕЧЕР

Скопје, 16 ноември (МИА) -  Триесетина експерти од Македонија и од повеќе европски земји учествуваат на дводневната научна конференција „Меморија и интерпретација“, која ја организира  Македонската академија на науките и уметностите со финансиска поддршка на УНЕСКО.

- Во склад со вредносните и програмските начела на УНЕСКО, како нејзин покровител, целта на конференцијата е да ги афирмира принципите на разбирањето, а за  тоа ја нуди поткрепата на научните сознанија. Таа, верувам, ќе покаже дека е доблест да се хармонизира научната мисла со културната мисија, истакна на отворањето академик Ката Ќулавкова, член на Организацискиот одбор на конференцијата. Таа додаде дека културната меморија е пресек на колективниот и индивидуалниот дух кој го поттикнува процесот на универзализација, како услов без кој не може да се формира вкупната слика на светот на човештвото.

Претседателот на МАНУ, академик Цветан Грозданов во својот поздравен говор рече дека задоволство му е што научниот собир се одржува во годината кога МАНУ одбележува 40 години постоење и подвлече дека трудовите на еминентните учесници на конференцијата се гаранција за нејзината успешност. Во врска со темата на конференцијата, Грозданов, кој е историчар на уметност и византолог со полувековна практика, рече дека секогаш имал дилема дали старите зографи во својата дејност имале визуелизирани потсетници или се потпирале на меморијата и, ако е така, како успевале да ја транспонираат сликата.

Научниот собир беше поздравен и од ректорот на Скопскиот универзитет Ѓорѓи Мартиновски кој посочи дека меморијата и интерпретацијата е мошне актуелна тема и податлива за поширока научна елаборација. - Меморијата како способност на човечкиот род му овозможува со повторување на зборови и реченици, со репродукција на слики и идеи да ги зачува од заборав настаните низ историјата. Интерпретацијата, односно толкувањето, објаснувањето на литературното дело и воопшто на делата на човечкиот дух, го облагородува и го доближува до крајниот корисник, рече Мартиновски.

Конференцијата со телеграма ја поздрави и Мари-Пол Родил, раководител на Одделот за култура во Канцеларијата на УНЕСКО во Венеција - BRESCE, која беше најавена, но не пристигна на собирот.  Поттеми на конференцијата се „Поетика на меморијата“, „Уметност на меморијата - Меморија на уметноста“, „Меморија, историја и традиција“, „Меморија и литература“ и „Меморијата и балканскиот роман“.

Сфатен како комплекс на културни стратегии и практики на помнење, на сеќавање и на заборав, поимот меморија евоцира херменевтичка парадигма која го одбележува толкувањето на книжевноста и на уметноста во втората половина на 20 век. Таа парадигма е многу развиена и би можело да се идентификува како специфичен мнемолошки интерпретативен метод и да се зборува за мнемологија како посебна научна дисциплина.

Комплексноста на темата учесниците ќе ја разгледуваат од перспектива на хуманистичките и културолошките науки и ќе ја толкуваат низ призма на јазикот, митот и митските слики, фолклорот, усната традиција, книжевноста, театарот, филмот, ликовните уметности и медиумите. Нивните излагања ќе бидат публикувани во зборник на англиски и, веројатно, на француски јазик.  хс/паг/11:40

Македонскиот е мајчиниот јазик на Кирил и Методиј

Македонија е присутна во европската наука многу години пред формирањето на државите по Втората светска војна. Дел од фактите, кои се од огромно значење за нас, наскоро ќе бидат печатени од МАНУ, во делото "Откривање и проучување на Македонија во европската наука до формирање на македонските државни институции". ВЕЧЕР ексклузивно пренесува делови од книгата што ќе се појави следната година, преку презентациите на научниците присутни на истоимениот меѓународен собир

На 2 август 1944 година, во манастирот Прохор Пчињски, македонскиот народен јазик беше прогласен за официјален јазик во Македонија. Четири години подоцна, гер­манскиот славист Рајнхолд Траутман го нарече македонскиот јазик, "мајчиниот јазик на Кирил и Методиј" и "најмладиот официјален и кодифициран јазик кај Словените", цитирајќи опсежно реченици од книгата на Леонхард Шулце-Јена. Токму Шулце-Јена е т.н. германски "откривач" на македонскиот јазик.

Ова го тврди германскиот македонист, проф. д-р Волф Ошлис. Тој изнесува еден интересен и важен податок за Шулце-Јена и Македонија. Имено, Шулце-Јена, заедно со триесет други германски научници (и шест бугарски), во текот на Првата светска војна бил член на т.н. "Македонска земска комисија". Таа постоела при германскиот генералштаб во Ниш, и имала зада­ча да собере што повеќе материјали за Македонија. Планирано било по победата, собраните материјали на научниците да бидат објавени во една повеќетомна ни­за на студии. "Но, немаше ништо од победата и следователно на тоа ни од низата книги. Фала Богу, самите автори се погрижија за своите публикации и така ние тогаш добивме неколку одлични (и обемни) книги за Македонија, меѓу кои и онаа од Шулце-Јена под на­слов "Македо­нија - слики од пејсажот и културата". Оваа книга за нас, совре­ме­ните македонисти, е од извонредна вредност, бидејќи во неа првпат наоѓаме живи сведоштва за македонскиот јазик и долги списоци македонски зборови", објаснува професорот Ошлис.

Тој открива и дека петнаесетина години во Скопје лежи еден целосен превод на оваа книга на македонски јазик, вкупно 500 страници со вовед од неговото перо. "За жал, овој превод се уште не е објавен и затоа Македонците и понатаму ништо не знаат за една од најубавите книги за својот народ и својот јазик", вели Ошлис.

Македонците не се ни Бугари ни Срби
- Германците скоро никогаш не го забележувале проблемот на јазикот кај Македонците: дека Македонците не се ни Бугари ни Срби, тоа им беше го­ре-долу јасно. Меѓутоа, дека Македонците ја изразиле својата не­припадност кон другите народи преку медиумот на својот сопствен јазик, тоа Германците не го осетиле, потенцира Ошлис.

Германија ја проучувала Македонија во ЏИЏ и раниот ЏЏ век
- Оној којшто ќе ги прегледа трудовите на германските научници, публицисти и други лица кои во XIX и раниот XX век се занимавале со Македонија, ќе добие впечаток де­ка ниту еден друг народ толку (и толку длабоко) не се интересирал за Македони­ја како Германците, коментира професорот Ошлис.

Дејан ТРАЈКОСКИ
извор: Вечер

МАКЕДОНСКО ИСТРАЖУВАЊЕ НА ЕГИПЕТСКИОТ АРТЕФАКТ
- Никој нема забелешки за методологијата по која ние го дешифрираме средниот текст од Каменот на Розета, прастариот египетски артефакт. Има забелешки кон резултатите до кои сме дошле, вели Аристотел Тентов, редовен професор на Електротехничкиот факултет

- Никој нема забелешки за методологијата по која ние го дешифрираме средниот текст од Каменот на Розета, прастариот египетски артефакт. Има забелешки кон резултатите до кои сме дошле, вели Аристотел Тентов, редовен професор на Електротехничкиот факултет во Скопје, кој во јуни минатата година, пред научната јавност во МАНУ, заедно со академик Томе Бошевски го презентираше истражувањето врз Каменот од Розета. Двајцата научници излегоа со тврдење дека средниот текст од прочуениот артефакт, датиран во 196 година пред Христа, декрет на Птоломеј Петти, тогашен владетел на Египет, е напишан на јазикот на Античките Македонци.

Во МАНУ, по презентирањето на истражувањето, речиси и да немаше релевантни реакции.

Оттогаш, истражувањето врз артефактот, беше презентирано во повеќе градови низ Македонија. Бошевски и Тентов одржаа предавања во библиотеките во Битола, Прилеп, а моментно се подготвуваат за претставување во Велес.

Неодамна беа и во Словенија, каде на меѓународната конференција на тема "Потеклото на Европејците", тамошната научна јавност имаше шанса да ги чуе резултатите од ова истражување.

- Колегите извонредно го примија нашиот труд. Имавме доста конструктивна дебата со еден научник околу нашето тврдење дека и тогаш и сега во македонскиот јазик се употребува предлогот "на". Ние единствено што претпоставивме е дека согласките и самогласките не ја менуваат својата звучност, а не дека предлогот "на" го има во современиот македонски јазик, па затоа мора да го има и на некое друго место. Научникот ни рече дека ако му дадеме барем само еден доказ со што ќе го потврдиме ова наше тврдење, ќе се сложи со нас. Му дадовме повеќе докази дека на текстот на каменот го има овој предлог, вели Тентов. Тој објаснува дека не може да го открие името и презимето на словенечкиот научник, кој е и рецензент на нивниот труд. Било пракса имињата на рецензентите да не се објавуваат за да нема влијание и притисоци врз нив.

Со позитивна реакција за истражувањето врз Каменот на Розета се јавил и академикот од Русија, Валериј Чудинов, кој е претседател на Комисијата за средновековна и древна историја.

Јазик со осум самогласки
- Во овој период мислам дека ни треба малку мир да го довршиме она што јас го нарекувам домашна работа. Ние сме моментално како деца кои во рамките на своето образование ја учат писменоста, односно го совладуваат јазикот. Ако можам така да се изразам, сега сме во фаза на формирање на слободни реченици, како на пример во петто одделение. По мое длабоко мислење, тој јазик е многу постар од каменот. Ние во нашето истражување тргнавме со една единствена претпоставка дека ако Птоломеите како династија потекнуваат од овие краишта, некаде 50-тина километри јужно од Битола, најверојатно во јазикот којшто го применувале би требало да ги содржат сите согласки и најверојатно сите самогласки од денешниот македонски јазик. Согласките и самогласките како елементи на јазикот најдолготрајно се задржуваат, најтешко ја менуваат својата звучност. Постои дисциплина во јазикот којашто го тврди истото дека за промена на согласки и самогласки треба илјадници години. Под таа претпоставка, ние успеавме да дешифрираме 27 согласки и успеавме да ги идентификуваме сите осум самогласки. Првично ни беше чудно што има осум самогласки, со оглед на тоа што во денешниот литературен јазик има пет плус една самогласка, но наидовме на едно истражување од холандски лингвист, којшто вели дека и денес постојат живи дијалекти во Македонија коишто имаат осум самогласки. Тоа се мијачкиот и вевчанскиот говор, вели Тентов.

Дешифрирање на Каменот од Канопус
Тентов и Бошевски сметаат дека средниот текст од Каменот од Розета е напишан на јазикот на владејачкиот народ, односно на Македонците, кои во тој период владееле со Египет.

- Она што го читаме во овој текст се поклопува со она што го тврдат археолозите. Читајќи од текстот, ние дознаваме дека тој камен треба да биде поставен точно во главниот град на Египет и во Синај и Израел. Во тој период постојат докази дека Птоломеите го владееле и Израел. Во текстот и тука наоѓаме индиректен доказ дека сме на правиот пат на читање на документот, вели Тентов, кој заедно со Бошевски веќе работи на дешифрирање на нов артефакт - Каменот од Канопус. Се претпоставува дека го напишале бабата или дедото на Птоломеј Петти, кој пак го напишал декретот на Каменот на Розета.

Анита ЈОВАНОСКА - Вечер

Rosetta-stone.etf.ukim.edu.mk 

Писмо и текст на македонски јазик стари 2.200 години 

Посети:{moshits}

Оној кој што го владее светот 300 години односно целиот писмен свет мора да има свој јазик и свое писмо, па така и древните антички Македонци  претходници, наследници на Александар Македонски имале свој јазик и свое писмо, што го докажав разоткривајќи што е напишано на таканаречениот Камен од розета, рече во денешното свое предавање во Велес наменето за професорите и учениците од УСО „Коле Неделковски“ професорот Аристотел Тентов.

Тој изјави дека континуирано го продолжил разоткривањето на тајната на Каменот од розета. Тентов најави дека целото писмо од Каменот на розета ќе го публикува исто така преку МАНУ во наредната година. Тој открил дека древниот споменик на писменоста на древните Македонци е напишан точно на 27 март 196 година пред новата ера.

Со тоа ги негирале, вели Тентов, досегашните толкувања на  светски познатите научници односно за непостоење на древен македонски јазик, а со нашето октритие ја ставаме историјата на вистински нозе. Тој вели дека поддршка за својата работа добиваме од научници од Словенија и Русија, а за неговото дело се интересираат и многу други научници од светот.

- Најдобро е секој народ па така и древните македонци да си пишуваат сами за себе за својата историја и култура што се докажува преку овој древн споменик на писменост на древните македонци.

Професорот Тентов вели дека од овој период имаме голем број на артефакти напишани на папирус и камен односно има уште многу нови докази за писменоста на древните македонци кои допрва треба да ги дешифрираме за што ни претстои обемна работа, ни изјави професорот Тентов.

Тој вели дека моментално започнал со работа на дешифрирање на каменот од канопис кој е 34 години постар од Каменот на Розета и е од 230 година пред новата ера односно издаден од бабата на фараонот кој го напишал односно издал декретот на Каменот од розета.

Извор.МИА/

Научната студија се осврнува на постоењето на женското сестринство во црквата Богородица Болничка во 14 век во Охрид, врз основа на транскрипција на историски документ на грчки јазик, од една страна, и од друга, постоењето на оваа женска монашка заедница ја разгледува во врска со иконографските податоци од ктиторската претстава во црквата св. Константин и Елена во Охрид, на Марија презвитера која е претставена како монахиња, мајка на големиот духовник во Охрид, еромонахот Партениј.

Оваа студија, за првпат во научната јавност, ги обелоденува не само имињата на монахињите туку и нивната социјална и духовна активност, како и подароците кои тие ги дале за обновата на Свети Климентовата црква во Охрид. Постоењето на конкретната женската монашка заедница во 14 век во Македонија укажува на постоењето на силната православна духовна традиција, како и на јасната маркирана позиција на монашкиот дискурс во духовното, социјалното и историското живеење, кој својот континуитет видливо го антиципира до ден денешен, во постоењето на современото женско монаштво во Македонија.

Текстот своето истражување го постулира врз методологијата на семиотиката, чијшто научен апрат ги обединува интермедијалите релации од истражувањето, во контекст на придобивки од неколку науки: книжевност, визуелна уметност, историографија, теологија, социо-култура и духовно наследство. Притоа, постулираната теза: монаштвото како текст, добива научно оправдување.

Оваа научна студија за првпат е презентирана во 2004 година на третиот Меѓународен Научен Симпозиум посветен на Деновите на св. Цар Константин и царица Елена во Ниш, а објавен на англиски јазик во Зборникот научни трудови III, во 2005 г. Во подготовка е објавувањето на овој труд во проширен и дополнет облик, за првпат на македонски јазик.

Посети: {moshits}