Минатата седмица, претседателот на државата, господинот Стево Пендаровски изјави дека еден од условите да се биде министер во новата влада ќе биде: „Сите министри, не само оние што се директно одговорни за европска интеграција, да бидат луѓе со висок демократски капацитет и проевропска ориентација“. Таа изјава, во согласност со наднасловот на серијалов, („скици за човекот“) ме поттикна на размислување: што всушност значи да се биде човек со „проевропска ориентација“, од еден поширок, човечки аспект?
За жал, во изјавите на политичарите изразот „проевропски ориентиран“ се стеснува и значи само „човек што ги прифаќа политичките идеи и ги одобрува политичките постапки на Европа“, а исклучува секаков друг вид европска еманципација, од спортот (европски спортист), преку образованието (европски образован човек) до науките и уметностите (некој е уметник или научник од европски ранг). Така, изразот „проевропски ориентиран“ се редуцира на „политички човек“, а тоа имплицира дека сите оние што не припаѓаат на некоја партија што се декларира како проевропска, се „неевропски ориентирани“, што не е ниту логички, ниту праксеолошки точно. Постојат и уметнички, интелектуални, спортски, индустриски, стопански ЕВРОПСКИ стандарди. Многу повеќе е „европски ориентиран“ оној што преку својата професија веќе направил (пред тоа да го стори политиката) да се чуе за Македонија во Европа, од оној што само ги усвоил политичките принципи на Европа. Зарем нашите спортски и не само спортски „европски шампиони“ не се, без разлика на партиската (не)припадност, веќе „проевропски ориентирани“?
Според тоа, за мене, „проевропски ориентиран“ не е само оној што тропа на политички таламбас и на сет глас извикува: „Јас сум за Европа“, без да знае, од свој личен, ПРОФЕСИОНАЛЕН опит што значи Европа. Освен тоа, бесмислено е да се извикува: „Ја сакам Европа“, а притоа да не се сака Македонија, зашто тогаш се заборава дека целта е токму Македонија да стане членка на таа Европа. Затоа, би требало да се извикува не само: „Ја сакам Европа“, туку: „Ја сакам Македонија, во Европа“. Сѐ друго би било гротескно: како капетан што го потерал својот брод кон целта, ама ги заборавил патниците.
Во изјавата никаде не стои дека пресуден критериум за добра влада не е голата политичка декларација за „проевропска ориентација“, туку СТРУЧНОСТА и СПОСОБНОСТА на министрите. Искрено верувам дека тоа само по себе се подразбирало и затоа не е кажано во изјавата. Зашто, што ќе ни се „проевропски“ министри ако не знаат да се потпишат? Ќе продолжиме ли со негативната селекција, според која политички подобните, наместо способните ќе стануваат министри? Имав во Влае за сосед младо момче, „доктор“ за компјутерски програми, кој замина во Јапонија и таму беше прифатен како ИТ-гениј.
Зар тој не ќе може да биде ништо во нашата влада, оти очигледно е дека е „источно“ ориентиран: научи јапонски и дури се ожени таму, со Јапонка. Зарем оној млад Македонец што докторирал на францускиот симболизам не е веќе, со својата образовна квалификација, „проевропски ориентиран“, без разлика дали членува во некоја партија? Дали неговото познавање на Рембо, Маларме или Бодлер е недоволна квалификација, па ако партиски не се декларира како „проевропски ориентиран“ ќе отпадне од списокот кандидати за идни амбасадори во Париз или министри за култура? Не смееме да го ставиме образованието под оваа гилотина, зашто таа ги дели луѓето во вредносна смисла, на политички „проевропски“ (натценување) и „непроевропски“ (потценување).
Трето, поимот „проевропски ориентиран“ логички не само што не го исклучува, туку во согласност со самите европски демократски принципи нужно и го вклучува поимот „проевропски КРИТИЧКИ ориентиран“ човек. „Проевропски ориентиран“ не значи оној што догматски и без критичко расудување прифаќа сѐ што како политичка стока, без царина или гратис му доаѓа од Европа.
Крајно веројатно е дека и најразвиена култура може да произведе интелектуална фелер-стока, особено во идеологијата, од која се ослободува извезувајќи ја кај „примитивните племиња“. Словенците, кои се веќе дел од ЕУ, ја избегнаа догмата „ако е западно тогаш е идеално“, па затоа беа критички расположени кон Болоњската декларација за високото образование. Ја прифатија, но со гласни забелешки и со усогласувања кон нивните државни потреби. Тоа е најнормално демократско право, дури и обврска на интелектуалецот – да го критикуваш не само „непријателот“, туку и она на кое му припаѓаш, се разбира, за да биде подобро. Да не беше така, Ноам Чомски немаше да ги критикува САД а и самиот да биде важен дел од таа култура, пред сѐ како првокласен генеративен лингвист. Може некој да биде и задоен со завидно класично европско образование како Освалд Шпенглер, па сепак култната, антологиска книга да му се вика „Пропаста на западот“.
Кога сето ова ќе се земе предвид, се поставува прашањето: кој ќе решава кај нас за тоа дали е некој „проевропски ориентиран“ или не? Некоја партиска комисија? Што ќе прави таа комисија со некој искрен русофил и словенофил (каков што беше Гане Тодоровски, кој беше дури и наш амбасадор во Москва), а препеа десетици важни западни поети на македонски, па беше нарекуван „македонски поетски цар“ низ цела интелектуална Европа?
А што ќе правиме со космополитите? Космполитизмот е поширок поим од поимот „проевропска ориентација“. Што бил Гоце Делчев со онаа максима за културен натпревар меѓу народите – националист или космополит? Што бил „националистот“ Крсте Мисирков кога 31 година пред Карл Билер знаел за прикажувачката, емотивната и апелативната функција на јазикот? Зарем не бил лингвист од светски калибар, космополит во врска со сфаќањето на автономијата на народите, а сепак пишувал за својот, македонски јазик и народ? И конечно, страшно ќе биде ако оваа лажна диференцијација на „напредни“ и „конзервативни“ почне да се применува како „вредносен суд“ во уметноста (а веќе почнаа: еден наставник скрати една „политички неподобна“ строфа од песна на Петре М. Андреевски, а има случаи и на други „непожелни“ уметнички дела, но за тоа другпат).
Тој политички клуч за читање на уметноста е, се разбира, врвна глупост. Еве зошто: откако Анте Поповски го испиша својот антологиски стих „И ѕвездите шепотат на македонски“, прашањето дали е тоа национализам (затоа што еден мал национален јазик се раширил до ѕвездите) или е космополитизам (затоа што во центарот на песната е универзумот), нема никаква смисла. На сите на кои тој стих „им мириса“ на национализам, а не на „проевропска ориентација“, им препорачувам мал тест. Замислете дека славниот светски поет Тед Хјуз го напишал истиот стих на англиски и дека тој кај него гласи: „И ѕвездите шепотат на англиски“. Зошто ви се чини дека тоа тогаш е космополитизам, а не национализам?
П.С. За крај, и една јазична препорака: поверно за духот на македонскиот јазик е да се каже „европски насочен/настроен“ одошто „европски ориентиран“, зашто коренот „ориент“ значи – Исток, а Европа уплав има да ја споредуваат со него. Затоа и изразот „западно ориентиран“ („западно свртен кон исток“), е contradicitio in adjecto, како „железно дрво“. Ориентацијата сепак симболички му припаѓа на Истокот, изгревот. На запад, симболички гледано, сонцето заоѓа, а ориентацијата, како што е познато, ноќе се одвива само според ѕвезди.
Друго:
Венко Андоновски: Скици за човекот ...
Венко Андоновски: Капитулизам на материјата, капитализам на духот! ...
Венко Андоновски: Петре и идиотите ...
Венко Андоновски: Вирусот е интелигентен, човекот бесчувствителен ...
Венко Андоновски: Бриши го ...
Венко Андоновски : Талент и самоубиство! ...
