Простување, на дело (05.03.2022 16:54)
Читајќи го денешното евангелие, забележав дека Богочовекот Христос во него нè поучува како да се ослободиме од трите главни вида страсти: од славољубието – со простувањето и барањето прошка; од сластољубието – со постот; и од среброљубието – со собирањето богатство на небото (види: Матеј 6, 14–21). Но, Црквата го нагласува подвигот на простувањето и создава и благодатна и психолошка атмосфера за простување токму оваа недела пред почетокот на Великиот пост. Зошто?
Тајната на Крстот Христов се состои во простувањето. Оној што со надеж на учество во Христовиот Крст сака да учествува и во големата Тајна на Христовото Воскресение, тој и простува. И обратно... Ако не му простиме на својот ближен или на својот непријател – сеедно, тогаш сме надвор од евхаристиската и од молитвената заедница со Бог. А ако сме надвор од заедницата со Бог, како воопшто би се случувал процесот на нашето очистување – она што посебно очекуваме да се интензивира во Великиот пост?
Ако не почнеме да се ослободуваме од страста славољубие преку простувањето и барањето прошка, напразно е да се подвизуваме против сластољубието и среброљубието. Ѓаволот не е непосредно среброљубив и сластољубив, ама е горд и славољубив и тоа му беше доволно да отпадне од Бог. И само заробеноста од славољубието, од големата идеја за самиот себе, без другите страсти, е доволна човек да се демонизира.
Да не должиме многу, работите се многу едноставни: Оној што им простува на сите што му згрешиле, па дури и на своите најголеми непријатели, има Божја благодат во себе; а оној што нема да му прости и само на еден човек, па бил тоа и непријател, има демон во себе. Простувањето е сведоштво за присуството на благодатта Божја, а непростувањето е сведоштво за заробеноста од демонот. Истото важи и за барањето прошка.
Оние што се на вториот степен од духовниот развој, просветлувањето на умот, и да „сакаат“ не можат да не простат. Тоа би значело моментално затворање на срцето за умно-срдечната молитва. Оние што се наоѓаат на првиот степен, чистењето на срцето од страстите, водат борба со самите себе аскетски на дело да простуваат и да бараат прошка...
Ви зборувам за реално простување, а не за фантазија. Реално простување се случува кога се молиме за оној што нè повредил (или, што најчесто е така, поради високото мислење за самите себе мислиме дека нè повредил); кога не го озборуваме, судиме и осудуваме тој што нè повредил; и кога на дело му помагаме, му чиниме добро и кога на секој начин гледаме како да се простиме и смириме со оној што нè повредил.
Ова е задача на сите оние што се подвизуваат во послушание, на степенот на чистење на своето срце од страстите. Нивниот подвиг е сè уште аскетски затоа што со разумот и со верата сфаќаат дека треба да простуваат и се принудуваат себеси да простуваат, иако тоа во тој момент не го чувствуваат. Исто така аскетски бараат и прошка.
Ова е задача и на оние што се наоѓаат на степенот на просветлување, со тоа што најчесто тие не си замислуваат дека некој ги напаѓа и повредува, туку нападот реално се случува од надвор, преку луѓе и без причина. Кај оние што го имаат дарот на умно-срдечната молитва, како што знаете, демонот нема простор да нападне однатре, затоа што нивното срце е доволно очистено од страстите и квантитативно и квалитативно. Господ допушта однадвор напад врз нив за тие да се восовршат во две насоки: и во делотворна љубов кон непријателите, односно кон ближните, преку чинење добро, пред сè, молитвено; и во делотворна љубов кон Господ, не дозволувајќи умот поради повредената суета да ја прекине својата заедница со Него во срцето, заедница која се случува преку умно-срдечната молитва. Без делотворна љубов и кон непријателите, нема премин од просветлување на умот кон обожение.
А ова се делата на оние што се дел од светот, а кои велат за себе дека се христијани, но неправилно се подвизуваат: не се во конкретно послушание на духовен отец, туку неподготвени се самораководат во духовниот живот; го озборуваат, се самооправдуваат, го обвинуваат, го судат и го осудуваат оној што мислат дека ги повредил; и, ако сето тоа не им се види доволно, измислуваат големи лаги и јавно ги шират само за да му наштетат, а себеси да се оправдаат. Забораваат, заслепени од одмаздољубието или од користољубието, дека колку е поголема лагата толку е таа полесна за проверување и толку и тие самите наместо веродостојни, во очите на оние пред кои лажеле, излегуваат многу сомнителни. Таквите никогаш не бараат прошка.
Знам дека треба да помине време за сето ова да се освести, но човек треба да работи на себе и да се покае на дело, а не уште повеќе да се заплеткува во грев. Оној што сè уште се самооправдува и ги осудува другите, не може вистински да простува и да бара прошка. За оние, пак, што се посветиле на Бог, ваквиот начин на живот значи страшно губење време, голема неплодност и промашување.
Но, како простувањето и барањето прошка да ни стане освестен подвиг, а не само подвиг кој го правиме со вера и послушност кон Евангелието? Станува освестен подвиг кога ќе осознаеме дека критериум на нашата вина се Богочовекот Христос и Божјата правда, а не човекот и човечката правда.
Што значи тоа во пракса? Кога некој ќе нè повреди, ние во тој момент не размислуваме за оправданоста или неоправданоста на неговата постапка, туку нашето внимание е свртено кон тоа дали нашите мисли, зборови и дела во тој момент се согласни со Христовите или не!? Дали во мојот ум и срце се случува истото тоа што и во Христовиот ум и срце при таков случај? Дали постапувам исто како и Христос што постапува со оние што Го повредуваат? Секако, не! Секако, бескрајно сме далеку од тоа! Па, ете од каде произлегува нашата вина, па дури и вината на оние што се на степенот на обожение, а не од оправданоста или од неоправданоста на повредите што другите ни ги причинуваат. Па, ете каде се наоѓа и неисцрпниот извор на нашето покајание. Затоа, никогаш, во ниту еден единствен случај немаме оправдување кога не бараме прошка и кога не простуваме!
Простувањето не значи и наивност. Едно е тоа дека на секој што колку и да ни згрешил треба од длабочината на срцето да му простиме, а друго е какво ќе биде нашето однесување кон истиот, а во склоп на сите наши одговорности и други односи. Второво е повеќе прашање на расудување и послушание.
И зборовите од Евангелието: „ако ли не ги простите грешките на луѓето, ни вашиот Отец Небесен нема да ви ги прости вашите“, не треба да се сфатат така како што буквално ги читаме, туку овие зборови значат дека ако не им ги простуваме грешките на луѓето, не дека Бог пак не ни простува (чувај, Боже, од таква хула!), туку ние самите се одделуваме од Божјата благодат и самите себе се осудуваме и одделуваме од Бог. Ние самите на себе не си простуваме.
Но, да се надоврзам на она што најпрво го реков: Само славољубието, и без другите страсти, е доволно човек да се демонизира. Да не зборуваме за тоа дека ако не внимаваме на славољубието, сите други подвизи можат само да го хранат и да го зголемуваат истото. Затоа Господ Христос и во делот на ослободување од другите два вида страсти посебно нè опоменува на славољубието, додека, пак, во делот за славољубието не ги ни спомнува сластољубието и среброљубието.
Посебно за монасите, Господовите зборови „каде е богатството ваше, таму ќе биде и срцето ваше“ значат дека не смеат да се задоволат со нивото од првиот степен – чистење на срцето од страстите, туку дека мора да го достигнат второто ниво од духовниот развој, просветленоста. Односно, дека не смеат да се задоволат со чистење на енергијата на умот, туку мораат доволно да ја очистат и суштината на умот, која е во срцето, и да го достигнат блаженството на чистите по срце. Зашто, не вели Господ „каде што е богатството ваше, таму ќе биде и умот или разумот ваш“, туку вели: „таму ќе биде и срцето ваше“. Ако страста славољубие останува и натаму наше богатство, а ние не се бориме против неа, тогаш оваа страст го држи извалкано, заробено и затворено (за умно-срдечната молитва) нашето срце, и станува наш идол пред кој на дело се поклонуваме. Нашето единствено богатство е Христос. При умно-срдечната молитва сè повеќе и повеќе Го откриваме Христос како единствено богатство на нашето срце и Нему Му се поклонуваме. И ги откриваме бескрајните соборни простори и можности на нашето срце во Богочовекот Христос.
Дај, Боже, да го достигнеме и степенот на обожение и да дознаеме што значат и зборовите на светиот апостол Павле: „Јас веќе не живеам, туку Христос живее во мене“ (Гал. 2, 20) – Христос, Кој на Крстот го вели она, за нас уште непоимливо, но сигурно есхатолошко и сигурно спасително, дури и за оние што во последен момент ќе се покајат и ќе побараат прошка: „Оче, прости им, не знаат што прават...!“ (Лука 23, 34).
А што се однесува до нашата лична грешност и покајание и колкави се тие, погледнете го светот околу себе и сѐ ќе ви стане јасно.
Простете ми и мене..., во Господ Исус Христос и заради Него!
Митрополит Струмички Наум
