Одговори на современи проблеми

Протојереј Александар Шмеман

Порано или подоцна, на сите ќе им стане јасно дека Православието нема да го зачуваме со концентрирање на напорите за зачувување на „елинизмот“, „русизмот“ или „србизмот“. Еклисиолошката формула: „постои Константинопол на кого што Црквата му го доверила вселенското преемство“ станува: „нужно е да постои Константинопол!“ Но, трагичната двосмисленост на таа премиса е во тоа што Патријархот, чија функција е да сведочи за вселенскиот карактер на Црквата, да биде чувар на христијанскиот елинизам кој ја спречува секоја поединечна Црква целосно да се поистовети со национализмот – истовремено е за една посебна нација носител и символ токму за нејзиниот национализам. Вселенското преемство станува преемство на Грција. Мошне е карактеристично дека дури и грчките јерарси, кога зборуваат за „елинизмот“, го имаат предвид не толку „христијанскиот елинизам“ на Византија, колку „древно-елинската култура“ на Платон и на Питагора, на Хомер и на „Атинската демократија“ – како, божем, да се биде Грк значи да се биде речиси единствен „наследник“ и „носител“ на тој „елинизам“.

*  *  *

Јас лично прилично голем дел од својот богословски живот сум го посветил на „заштитата“ на вселенското преемство на Константинополскиот Патријарх, така што никој не може да ме обвини за „антиконстантинополитанство“. Тоа преемство, неговата неопходност за Црквата, неговото огромно потенцијално значење за Православието, уште еднаш свечено го исповедам и го потврдувам. Меѓутоа, за да може тоа првенство повторно да стане тоа што треба да е, мора да се очисти од сите двосмислености, од сите небитни контексти, од сите националистички заклучоци, од зависноста од минатото, од сегашноста и од иднината, од сето она што не ја претставува Црквата, и само Црквата.
 
Во сегашниот миг можеби најнасушна задача на вселенското преемство е: да нè ослободи од еретичките и од многубожечките национализми коишто ја гушат вселенската и спасителна улога на Православната Црква. Треба веќе еднаш да престанеме да говориме за нашите „славни денови и времиња“. Затоа што славата, според автентичното предание на Црквата, Му припаѓа само на Бога, а Црквата ионака е основана за прославување на Бога, а не на самата себе. Кога ќе го разбереме тоа, она што за човекот  е невозможно, ќе биде можно за Бога.

*  *  *

Несомнено е дека централниот и одлучувачки фактор на пост-византиската религиозна историја е токму потсвесното, но сепак очигледното претворање на Византија во постојана, основна и нормативна димензија или нота на самото Православие, претворање на „империјалниот“ слој во суштински слој на православното предание. Причините за тој парадоксален процес се премногу бројни и сложени за да можеме тука макар и да ги наброиме. Некои од нив имаат корени во самата Византија, некои во долгото турско ропство, некои во новите слоеви на грчката историја. Но, фактот е тука: преданието условено со историчноста на Црквата, т.е., „примањето“ на минливи и релативни „светови“ со кои таа била поврзана во текот на своето земно патување, ја одведе Црквата во своја спротивност: во антиисториски и неисториски карактер на грчкото поимање на нештата: Византија за Грците не е едно од поглавјата (па макар било и од централна важност и во многу нешта одлучувачко – во историјата на постојаното „патување“ на Црквата), - таа е целата историја, нејзиниот постојан terminus ad quem – крајна цел, после која веќе не може да се случи ништо важно, и којашто, како таква, може само да се чува. Реалноста на тој исклучителен и врховен „свет“ не зависи од историјата. Историскиот пад на Царството во 1453 година не само што не го разурнало, туку, напротив, го ослободило од сето она што, често, е само „историско“, т.е., минливо и привремено, го претворило во автентична надисториска реалност, во „суштина“ која веќе не подлежи на историските преврати. Историскиот царски град можел повеќе од петстотини години да се нарекува Стамбол – за Грците тој е  Константинопол, Нов Рим, срце, центар и символ на „реалноста“ којашто стои надвор од секоја историја.

Но вистинскиот и парадоксален карактер на таа „реалност“ е во тоа што воопшто не е тешко таа да се поистовети со која било „форма“ или „содржина“. Тука, се разбира, не се работи за Византиската Империја како таква, за политичката „мечта“ за нејзино можно историско возобновување. Грците се премногу реалистични за да не ја разберат илузорноста на таквата мечта. „Содржината“ на таа реалност, исто така, не е ниту особената верност или интересот спрема доктриналното, богословското, духовното и културното предание на Византија, т.е. оној „православен византинизам“ кој претставува суштински дел на православното Предание. Тој „византиски свет“, кој сам по себе е основно „мерило“ – свесно или, главно, потсвесно – на грчката религиозна настроеност на умот, не е ниту историската, ниту духовната Византија. Но тогаш, што е тој? Одговорот е од решавачко значење за разбирањето на грчкото религиозно и еклисиолошко поимање на нештата: Византија како истовремен темел и оправдување на грчкиот религиозен национализам.

Тоа парадоксално соединување на два различни, ако не и противречни слоја на историскиот развој на православниот свет стои во самиот центар на огромното и трагично недоразбирање, коешто по многу нешта е извор на сегашната криза.

Тоа соединување го нареков парадоксално затоа што, како што веќе реков, самата „суштина“ на византиското „империјално“ предание не била национална, туку универзална. И самата таа универзалност – колку и да била теориска и несовршена – ì дозволила на Црквата да ја прими Империјата и да направи од неа свое земно „пребивалиште“.

Борбата помеѓу „грчкото“ и „христијанското“ ја сочинува содржината на големата и за секогаш нормативната патристичка епоха, нејзина автентична „тема“. И токму „грчкиот“ препород, раѓањето на грчкиот национализам, автономен во однос на христијанскиот елинизам, бил, во последните години на Византија, еден од основните фактори на Флорентинската трагедија.

Според тоа, она што се случило со грчката настроеност на умот не е резултат на еволуција и на развој, туку на преврат. Трагичните случувања во историјата на Империјата, горчливото искуство на турското ропство, борба за зачувување на голиот живот и за ослободување – сето тоа го сменило изгледот на „империјалното“ предание и му дало смисла сосема спротивна на онаа што тоа предание ја имало во почетокот, и која што ì дала можност на Црквата да го усвои. Универзалното е заменето со „национално“; „христијанскиот елинизам“ – со „елинизам“; Византија – со Грција. Единствената и универзална христијанска вредност на Византија им била пренесена само на Грците, на грчката нација која сега добила, по пат на исклучива идентификација со „елинизмот“, нова специфична боја. Мошне е карактеристично дека дури и грчките јерарски, кога говорат за „елинизмот“, го имаат предвид не толку „христијанскиот елинизам“ на Византија, колку „древно-елинската култура“ на Платон и на Питагора, на Хомер и на „Атинската демократија“: да се биде Грк значи да се биде речиси исклучив „наследник“ и „носител“ на тој „елинизам“.

Тој „елинизам“ е, всушност, грчки израз на светскиот национализам кој е од понова дата и ги има своите корени во Француската Револуција 1789 година и во европскиот романтизам. Како и секој друг национализам од таков вид, и тој е изграден на митолигија, делумно „световна“ а делумно „религиозна“. На световен план тоа е мит за исклучивата врска на Грците со „елинизмот“ – кој, пак, е заеднички извор и темел на сета западна култура. На религиозен план тоа е мит за исклучивата релација со Византија, христијанската „икумена“ – која, пак, е заедничкиот темел на сите Православни Цркави. И токму таа двојна митологија, или подобро – притисок кој таа го врши на грчкото црковно мислење, толку многу го отежнува еклисилошкиот дијалог со Грците.

Првата тешкотија е во различното поимање на местото и на улогата на Вселенскиот Патријарх во Православната Црква. Сите Православни Цркви, без исклучок, го признаваат неговото преемство. Постои, меѓутоа, битна разлика во сфаќањето на тоа првенство меѓу грчките Цркави и сите други.

Основната мера за неговото преемство за негрчките Цркви е суштинската еклисиологија којашто отсекогаш го признавала вселенскиот центар како израз на согласност и единство, односно како таксис – поредок на старешинството и чест меѓу Црквите. Оттука вселенското преемство истовремено е и суштинско, во таа смисла што тоа постои отсекогаш во Црквата, и историско, во смисла што неговата „припадност“ може да се менува, како што, всушност, и се менувала, бидејќи зависи од историската положба на Црквата во одредено време. Преемството на Константинопол било востановено од страна на Вселенските Собори, со согласност на сите Цркви. Тоа и го прави „суштински“, зашто тоа навистина е израз на согласност на Црквите, на нивното единство. Но, од друга страна, точно е и тоа дека тоа преемство било востановено во одреден историски контекст како еклисиолошки одговор на одредени состојби: настанокот на христијанската Империја. И макар што денес во целата православна Црква никој не ја чувствува и не ја искажува неопходноста од каква било измена на „поредокот“ на Црквите, таквите измени и порано се случувале и, макар и теориски, можат да се случат и во иднина. Така, на пример, во случај да дојде до „преобраќање“ на Римокатоличката црква, „вселенското преемство“ може да му се врати – како што може и да не му се врати – на првиот Рим. Таков е, во својата најпроста форма, еклисиолошкиот став на овие негрчки Православни Цркви. Преемството – потврдено од сите други – на Цариградскиот Патријатх тука нема никакво „национално“ толкување и не содржи никаков божествен, односно вечен таксис, поредок на Црквите. Ако е нужно, со согласност на Црквите искажана преку Вселенски Собор, постоечкиот поредок може да биде променет, како што и порано се менувал во случаите на Антиохија, Ерусалим, Ефес, Кипар, и на самиот Цариград.

Ваквата теорија, меѓутоа, за Грците е „анатема“, така што токму тука излегува на виделина двосмисленоста на современата православна еклисиологија. За Грците „мерило“ за преемството на Вселенскиот престол не се наоѓа во некое одредено еклисиолошко предание, туку во исклучителната положба којашто ја има Вселенскиот Патријарх внатре во тој „елинизам“, кој, како што видовме, ја сочинува „суштината“ на нивното религиозно сфаќање. Зашто, ако световниот центар на тој „елинизам“ се наоѓа во Атина, неговото религиозно огниште и символ, без сомнение, се наоѓа во Константинопол. Во тек на многу векови под турско ропство, Патријархот бил религиозен етнарх на грчката нација, огниште и символ на продолжетокот на нејзиното постоење и на нејзиното автентично лице. Оттука Вселенскиот престол за Грците и ден денес останува реалност на еден ред, не толку еклисиолошки и канонски, колку духовен и психолошки. „Канонски“, Грците можат да припаѓаат или да не му припаѓаат на Патријархот. Така, од една страна, Еладската Црква е независна од Патријархот, а од друга страна, секој Грк кој живее во Австралија или во Латинска Америка не наоѓа под негова „јурисдикција“. Но, каков и да е неговиот „јурисдикциски“ статус, сите тие се под Константинопол. Тука не е важен Константинопол како вселенски центар на единство и на согласност, туку Константинопол како таков, Вселенски престол како носител и чувар на „елинизмот“. Неговото преемство сега ì се припишува на самата суштина (еssе) на Црквата, станува само по себе nota Еcclesiae. Еклисиолошката формула: „постои Константинопол на кого Црквата му го доверила вселенското преемство“, станува: „нужно е да постои Константинопол“. Но, трагичната двосмисленост на таа премиса е во тоа што Патријархот, чија функција е да сведочи за вселенскиот карактер на Црквата, да биде чувар на христијанскиот елинизам кој спречува секоја поединечна Црква целосно да се поистовети со „национализмот“ – истовремено е за една посебна нација носител и символ токму за нејзиниот национализам. Вселенското преемство станува преемство на Грците. За Грците, коишто постепено се нашле во стапицата на поистоветувањето на „византиското“ со „грчкото“, со националната и, дури, со етничката улога на византизмот, секој обид на востановување на политичка и црковна независност од Империјата од страна на Словените, на Арапите или на Романците – значел речиси автоматска опасност за „елинизмот“, обид за уништување на Грците и на нивното првородство во рамките на Православието. Тие никогаш не успеале да разберат дека суштинското единство на православниот свет не е ниту националното, ниту политичкото, ниту, дури, ни јуридикциското единство, туку токму единството на „христијанскиот елинизам“, на православното воплотување на првобитното христијанско предание. Тие не го разбрале тоа затоа што го поистоветиле „христијанскиот елинизам“ со „елинизмот“, т.е., со грчката национална и етничка „личност“.

Разните „автокефалии“, дарувани во текот и по византискиот период, претставувале „отстапки“ и „прилагодувања“, а не признавање на нешто нормално, нешто што „одговара“ на новата состојба, слично како што признавањето на „империјалната Црква“ ì „одговарала“ на претходната состојба – на христијанската Империја. Бидејќи во грчката религиозна настроеност на умот немало место за таа нова состојба, затоа на неа во реалноста е гледано како на нешто случајно и привремено. Тоа била причината што ниту една „автокефалија“ не била дадена слободно, туку секогаш била резултат на борба и на „преговори“. Исто така, од истата причина, принципот на „автокефалноста“, кој претставува основен принцип на сегашното устројство на Црквата, и ден денес не е целосно разбран од страна на грчките „официјални“ црковни кругови, како во неговиот „почетен стадиум“ („право на давање автокефалност“), така и во неговата модалност (последиците за меѓуцрковните односи, коишто произлегуваат од него.

Едно е јасно, а тоа е можеби и најголемиот парадокс на сиот тој развој: не сакајќи да го признаат принципот на автокефалија de facto, грчките „официјални“ црковни кругови како да се праваат со истата онаа логика којашто ги натерала Грците да го отфрлат и да се борат против тој принцип, односно, со идејата за суштинската разлика меѓу елинското Православие и другите „Православија“. За разлика од оние поранешните, коишто во минатото се бореле против „автокефалии“ зашто тие (автокефалии) ја отфрлале премисата дека „христијанскиот елинизам“ – како суштина на Православието – може да има каков било друг еклисиолошки израз освен изразот на „империјалната Црква“, а таа е грчка, – овие сегашните ги признаваат автокефалиите зашто, заменувајќи го „христијанскиот елинизам“ со „елинизмот“, сметаат дека е нужно другите „Православија“ да бидат израз на некоја друга „суштина“: „руско Православие“, „српско Православие“ итн. А бидејќи повикот на грчкото Православие се состои во зачувувањето на елинизмот, тогаш и повиците на другите Цркви се состојат во тоа да ги чуваат своите сопствени – двојно национални – „суштини“. Составувајќи го на тој начин својот полн круг, „империјаното“ сфаќање се поврзало со „националното“. А тоа било неизбежно ако се потсетиме дека вистинскиот извор на современиот „национализам“ не е во Христијанството туку во идеите на Француската Револуција 1789, која е вистинската „мајка“ на ситничавите фанатични и негативни „национализми“ од 19 и 20 век. Тоа по што сепак се разликува тој нов грчки (не византиски, туку современ) национализам од другите православни национализми, е убеденоста којашто се задржала во него од неговото „империјално“ минато, дека меѓу сите православни „суштини“ грчката „суштина“ има преемство, дека зазема iure divino прво место. Заборавајќи дека вистинското единство на Православието не произлегува од „елинизмот“ како таков, туку од „христијанскиот елинизам“ кој вистински има „преемство“ над сите други негови „изрази“, поистоветувајќи го тој елинизам со самите себе, Грците претендираат на „преемство“ коешто навистина би можело и да им припаѓа, но врз основа на сосема други претпоставки. Ете во тоа се состои, во нашите дни, основната двосмисленост на „вселенското преемство“ во Православната Црква. Дали тоа му припаѓа на првиот меѓу епископите, на оној кого„согласноста“ на сите Цркви го уважува, или тоа му припаѓа на духовната глава и носителот на „елинизмот“, чијашто христијанска вредност и припадност е исто толку сомнителна како и на кој било друг современ полу-многубожечки национализам?

Само доколку сме способни нашите прашања да ги поставиме на онаа висина на која единствено и е можно да се даде одговор на нив, т.е., на висината на суштинската еклисиологија, само ако сме во состојба да ги увидиме и да ги оцениме фактите во таа основна перспектива, – само тогаш бурата што се крена ќе биде осмисленна, и само тогаш таа ќе не доведе до заедничката победа. На сите, порано или подоцна, ќе им стане јасно дека Православието нема да го сочуваме со концентрирање на напорите за зачувување на „елинизмот“, или на „русизмот“, или на „србизмот“. Напротив, чувајќи ги и исполнувајќи ги барањата на Црквата, ќе го спасиме и сето она што е суштинско во различните воплотувања на христијанската вера и на христијанскиот живот. Ако проф. отец Флоровски, руски богослов кој живее и работи „во прогонство“, имал храброст (во својата книга „Патиштата на руското богословие“) да го разоткрије и да го осуди оддалечувањето на „русизмот“ од „христијанскиот елинизам“ и така цело едно поколение руски богослови да ги ослободи од последните остатоци на псевдо-месијанскиот религиозен национализем, зарем тогаш не е време и на Грците - па макар и на еден од нив – да им направи една таква, навистина тешка, но ослободувачка операција, во врска со двосмисленоста на „елинизмот“?

Од книгата: Во барањата на корените на американската бура

Подготви: д-р Драган Михајловиќ

Посети:{moshits}

 
 Текстот што се наоѓа пред вас е плод на многу разговори, средби, молитви, совети, грижи. Истиот нема за цел само да ве информира, туку братски да ве посоветува, да ве насочи, па и да ве опомене за опасноста од еден сериозен проблем што ние во Црквата го нарекуваме суеверие или празноверие.

Што е тоа суеверие?

 Самата етимологија на зборот суеверие, од црквенословенското суе  - празно, или на современ македонски - празноверие, ни ја открива суштина на овој проблем.
 Ни открва дека овој проблем е всушност искушение или испит преку кој секоја личност свесно и слободно избира дали ќе се развива, овистинува, ољубовува и овечнува низ процесот на личносно усовршување што за нас го промислил и благословил нашиот Творец или ќе исчекори од овој процес и својата слобода и доверба ќе ја насочи кон некој или нешто што од себе не нудат ништо, односно истите преку својата празнотија (суета), која ја маскираат со лага и манипулација, не' заробуваат во состојба на духовна - личносна успиеност, неслобода, страв и свесно не' вампиризираат, односно, од нас исцицуваат животна сила, храна за своето его, пари, време, здравје. . .  
 Затоа ова исчекорување, или овој тип на  вера која е насочена кон:

1. личности кои за себе говорат дека имаат божествен авторитет, или тврдат дека се преставници на истиот, а сето тоа го темелат на лага, патологија, манипулација, присила и страв,
2.  разни обреди од паганско - магиско - спиритистичко - окултен карактер кои не само што не се благословени од Творецот и немаат никаква поврзаност со Него, туку се и забранети од Него, затоа што истите имаат за цел да се дојде до моќ, или така наречено тајно знаење, преку кое може присилно да се влијае на личности, природни појави и настани, 
3.  разни предмети (амајлии, идоли) кои преставуваат цел на обожување и од кои, оние што веруват, се надеваат, дека ќе добијат некаква заштита, или дека преку нив се пројавува некаква божествена сила,
4. разни лични ирационални и нелогични  ритуали, кои се производ на натрапчиви мисли и несугурност, и кои во нас предизвикуваат страв доколку истите не ги исполниме,
 
ние во Црквата, во новозаветниот Народ Божји, ја нарекуваме празноверие, или вера која е празна затоа што во неа отсуствува Божјиот благослов, промисла и Неговото љубовно - животодавно присуство. Истата во личноста не внедрува вистински и здрави духовни плодови, туку најчесто предизвикува ментални пореметувања, душевни растројства, семејни трагедии и серозни општествени проблеми.

Почетокот на суеверието во духовната историја на човештвото   

 Сведоштвото за првото суеверие го среќаваме уште на самиот почеток на Светото Писмо, односно во самите мугри на човековата историја. Пророкот Мојсеј, во првата книга од своето Петокнижие (Книги на Законот, Тора), ни сведочи за пресудниот момент во кој целото човештво, преку непослушанието и празноверието на нашите прародители Адам и Ева, трагично исчекори од Божјата промисла за сите нас и се втурна во ризична и уништувачка авантура чии последици и денес ги чувствуваме.
  На прародителите на човештвото, кои во се беа чисти и безгрешни, но сепак во личноста, во нивниот внатрешен човек, се уште беа неопитни и во детска духовна возраст, нашиот сељубив Творец им даде заповед, или подобро кажано, родителски совет, со кој сакаше да ги заштити од неподготвениот допир со злото, а во исто време тие преку неговото исполнување, во духот на љубовното послушание, требаше да се вежбат во негување на својата скапоцена слобода. Советот или заповедтта гласеше вака:
 "Од секое дрво во градината можеш да јадеш, освен од дрвото за познавање на доброто и на злото, од него не јади, зашто во оној ден кога ќе вкусиш од него, ќе умреш."
(1. Мој. 2, 16 - 17)
  Станува збор само за една единствена заповед. Но заповед која  како тенка црвена линија го одвојуваше благословениот и промислениот од Бога процес на духовно растење, усовршување, спознавање и постоење од неблагословениот од Него начин на "постоење", кој всушност не е ни постоење, туку смрт. Нашите прародители ја минаа таа тенка црвена линија и духовно неподготвени навлегоа во темните уништувачки простори на злото, гревот и смртта, односно, навлегоа во димензијата во која тиранисуваа отпаднатите од Творецот ангели (демони). Зошто им се случи тоа? Одговорот е јасен. Од непослушание и празноверие. Односно, од злоупотребата на нивната скапоцена слобода.
 Можеби донекаде ви се јасни нештата со непослушанието, но сигурно ќе се запрашате на кој начин празноверието во сета оваа трагедија има свое место? За да се обидам го објаснам тоа ќе го насочам вашето внимание кон следните стихови од првата книга Мојсеева:
 " Но змијата беше полукава од сите ѕверови полски што ги создаде Господ Бог, па и рече на жената: Вистина ли е дека Бог рекол да не јадете од ниедно дрво во рајот?
  А жената и рече на змијата: Ние јадеме род од секое дрво во рајот, само од родот на она дрво среде рајот - рече Бог - не јадете и не се допирајте до него, за да не умрете.
 Тогаш змијата и рече на жената: Не, вие нема да умрете. Бог знае дека оној ден кога ќе вкусите од него, ќе ви се отворат очите, па ќе станете како богови и ќе знаете што е добро, а што зло. " ( 1. Мој. 3, 1 – 5) 
 Ова е дијалогот што целото човештво го доведе до исчекорување од Божјата воља и промисла и го воведе во моменталната незавидна духовна состојба. Низ целиот дијалог очебијна е целта што сакал да ја постигне низ змијата противникот Божји (сатаната) и човекоубиецот од самиот почеток на човештвото ( Јован. 8, 44). Чекор по чекор тој ја навлекувал нашата прамајка Ева кон празноверие, односно, итро и подмолно ја одвлекувал од довербата кон нашиот Небесен Татко и ја навлекувал да му поверува нему, да и поверува на неговата лага, измама, манипулација, празнотија, болест. И сето тоа го правел со вешто конструирана полувистина.
 Нашите прародители знаеле дека со Божји благослов, а според нивниот духовен раст и зрелост, ќе ја дознаат полнотата на вистината за постоењето, за доброто, но и за злото. Тие во себе го носеле и семето на вистината дека ќе станат подобни на својот Творец, не по природа, но по благодатта Божја, како учесници во Неговата природа (2. Петар. 1, 4). И сето тоа требало да се случи преку процесот што бил благословен и промислен од Творецот, а не онака како што лажел и ветувал човекоубиецот. Но, за жал, нашите прародители посакале од Бога зададената цел за нив, а преку нив за целото човештво, да ја остварат набрзина (магиски, без личносен раст и подвиг). Тие ја испразниле својата вера од довербата во Бога и ја насочиле кон празнотијата и итроштините на лукавиот човекоубиец. Последиците од сето тоа се јасни и видливи, како внатре во нас, така и надвор од нас.
 И денес, по неколку илјади години од овој трагичен настан, истото сценарио непрестано се случува во умовите и срцата на огромен број луѓе. Истиот човекоубиец, иаку обесилен преку искупителната жртва Христова на крстот, не' навлекува кон празноверие користејќи ја нашата духовна успиеност, непознавањето на откровението Божјо, но и нашата глупост и самобендисана увереност. Затоа ние во Црквата Христова градиме сериозен и внимателен пристап кон овој проблем. Преку многувековното искуство, како од периодот на Стариот завет, така и од периодот на Новиот завет, осознаваме и исповедаме дека празноверието е вера, но парадоксална, бесмислена, лажлива, нездрава. Таа во себе нема ништо Божјо, го нема Неговиот благослов, присуство, живот, вистина, духовна храна, здравост. Дури истата не' наведува да престанеме да му веруваме на Бога и да имаме доверба во Него.
  Празноверието е, исто така, и тип на вера која сака да направи пробив во духовните свери и сили на постоењето на свој начин, но без Божја дозвола за тоа (окултизам). Дозволата ја нема затоа што мотивите на оние што сакаат да го направат тоа се многу проблематични и често втемелени на гордост, суета, егоизам, желба за моќ,  манипулација и желба за владеење над другите, желба за брзо богатење, лажно учителство, но и на простотија.

 Пројавување на суеверието

 Суеверието е тесно поврзано со оној тип на религозно искуство што ние во Црквата Христова го нарекуваме паганство или незнабоштво. Паганството ( од погано, нечисто) како пројава на религиозните потреби на луѓето својот почеток го има веднаш по отпаѓањето на нашите прародители од љубовното - животодавно единство со нашиот Творец и Неговото Царство. Трагичните последици од отпаѓањето, како на духовен, така и на секој друг план, страшно влијаеле врз животот на нашите прародители, но и на нивните наследници. За многу кратко време, уште во првата генерација на човештвото, злото, гревот и поднебесните демонски сили на уништувањето силно влијаеле луѓето да започнат да го забораваат својот вистински Творец, но и смислата на своето лично постоење. Најстрашните последици од гревот - духовната (личносната) успиеност, страдањата, болестите, несигурноста и смртта, силно влијаеле луѓето да бараат од некаде помош. Огромен број од нив, како и денес, наместо да му се обратат на својот Небесен Татко, тие започнале да создаваат, со голема помош од отпаднатите ангели, свои религиозни пракси, обреди, верувања. Во огромен процент сите тие биле исполнети со духот на празноверието, идолопоклонството, магизмот, окултизмот, па и затоа се наречени пагански, нечисти. Но сепак мора да се признае дека и во таквите религиозни традиции имало и има некаков остаток од вистината за вистинскиот Бог. Тој остаток, пра-предание или семе на вистината, на многу духовно разбудени личности во историјата на човештвото им помогнало да станат свесни за многу суштински нешта во однос на животот и неговата смисла, но и да се здобијат со некаква престава за Творецот, која понатаму им помогнала да се ослободат од канџите на празноверието и од свесното и несвесното демонослужење. Затоа и пријатно не изненадуваат длабокоумните мисли и дела на многу мудреци и филосифи од најдалечното минатото на човештвото.
 Од друга страна погледнато, треба да знаеме дека под директно влијание на паганската празноверна религиозност се изроди Богомрското идолопоклонство (служење а идоли, кумири, обожување на нешто што не е вистинскиот Бог), принесување на човечки жртви, најдемоноподобните окултни и магиски вештини, спиритизмот - како можност на призивање на демонските сили и општење со нив, астрологијата, хиромантијата, разните окултни и сатански тајни и јавни друштва, а во поново време и цело движење што себе си се нарекува Њу ејџ (Ново време, всушност истите имаат за цел повторно да ја реставрираат паганската религизност). Во овој контекст треба да ги спомнеме и разните самопрогласени пророци, гуру - учители, јасновидци, бајачи и гатачи, кои денес најотворено го шират и всадуваат разорниот демонскиот дух во умовите и душите на луѓето, при што најдрско се маскираат со христијански симболи (икони, крстови, со градење на цркви, со користење, односно со злоупотреба, на христијански светилишта. . .)
 Дури и многу обичаи кои ги нарекуваме "народни" во себе содржат празноверна паганско - магиска религиозност (најраширена пракса е курбанот). Многу често во минатото христијанските учители, од пастирско - мисионерски причини, се обидувале паганските обичаи и обреди да ги христијанизират, да им дадат христијанско значење и симболика. Од денашна перспектива гледано, мислам дека обидот останал без успех. Нема ништо задничко помеѓу животворната спасителна светлина на Евангелието Христово и  паганската религизност. Навистина изгледа бедно, бледо и осквернувачко кога овие две неспоиви нешта се мешаат од нашите современици преку разни новокомпонирани обичаи, а особено од обичаите на курбанот (крвна жртва - на арапски), палењето огнови и магиските коледарски песни пред празникот на раѓањето Христово, разните погребни обичаи, разните ритуали што некои "христијани" ги извршуваат по налог на некој јасновидец или бајач дури и во самите цркви (молитвени домови) и манастири.
 Мислам дека следните зборови на апостолот Павле упатени до еден тогашен магесник (жрец пагански), а и зборовите на свети Никодим Агиорит (1749-1809), трезвено ќе делуваат на многу наши современици на овој план:
 " О, ти, кој си полн со секаква лага и злоба, сине ѓаволски, непријателу на секаква правда, нема ли да престанеш да ги искривуваш правите Господови патишта. " ( Дела. 13, 10)            
 "Кој ќе може, а да не заплаче за современите ни христијани, кога ќе помисли дека Синот Божји преку својата крсна смрт ги победи сите началства и власти на демонските сили, а христијаните денес со робувањето на разните магии и претскажувања покажуваат дека демоните над нив трумфираат и на тој начин повторно го доведуваат ѓаволот во светот и го востоличуваат за да владее со нив." (Преподобен Никодим Светогорец, За видовите магија, Софија, 1996, стр. 9)
 А во книгата со наслов "За магиските феномени" ќе го сретнете следниот заклучок:
 "Сатанизмот и магијата се едно исто. Магијата води кон сатанизами, исто како што и паганските обичаи се прва стапка кон магијата." (За магиските феномени, Пловдив, 1996, стр. 30)

Ставот на Светото Писмо и каноните на Црквата во однос на суеверието

 " Кога ќе влезеш во земјата, која Господ, твојот Бог ти ја дава, да не свикнеш да правиш гнасотии, какви што вршеа тие народи; да не се најде пред тебе човек што го тера синот свој или ќерката своја преку оган, заради очистување, или да претскажува, да гата, или како магесник да биде, чародеец, ни гледач на утробата, ниту пак како што се гледа по знаци, ни таков што повикува мртви; зашто, секој, што го прави тоа е гнасен пред Господа, и токму поради тие гнасотии, твојот Бог ги изгонува од пред тебе. Биди непорочен пред Господа, твојот Бог." (5. Мој. 18, 9-13)
 
 " Ако, пак, Јас истерувам бесови со Духот Божји, тоа значи дека дошло Царството Божјо до вас. " (Матеј. 12, 28) 

 " А мнозина од оние, кои правеа магија, собирајќи ги книгите свои, ги гореа пред сите." (Дела. 19,19)

Шести Вселенски собор, канон 61
Оние кои се обраќаат кон такви што прават магија, или кон таканаречените стоначалници, за од нив да дознаат  нешто што сакаат да им се открие, или да им се исполни некаква желба, по силата на претходните за нив заповеди од отците, истите нека подлежат на правилото кое за нив определува шестгодишно покајание.

Помесен собор во Анкир, канон 24 
 Оние кои употребуваат магиска вештина и одржуваат разни пагански (назнабожечки, јазичнички) обичаи или водат некои од таквите во нивните домови да им гатаат или да им очистуваат магија, нека потпаднат под правилото за петогодишна епитимија во востановените пет степени: три години да клечат и две години да се молат без да се причестуваат со светите тајни.

 Од правилата на Св. Василиј Велики, канон 83
 Тие кои се занимаваат со магесништво и ги следат паганските обичаи, или во своите домови носат некои за да им вршат чародејства и разни очистувања, нека потпаднат под правилото за шестгодишно покајание: една година да плачат, една да слушаат ( да учествуваат само на првиот дел на Литургијата), три години да клечат и една година да стојат со верните, и само на овој начин нека бидат примени назад во Црквата.

Како да се заштитиме од суеверието?

 Најдобрата заштита од суеверието или празноверието е својата вера да ја исполниме со потполна љубовна доверба кон нашиот Отец Небесен преку Неговиот Единороден Син и нашиот Господ , Спасител и Учител Исус Христос во Светиот Дух и во Светата Црква. А тоа значи дека е потребно целиот наш светоглед и вредносен систем да го втемелиме на Божјата вистина, откриена и запишана во светите книги на Стариот и Новиот завет и засведочена од безбројите праведници и светители, како од старозаветниот, така и од новозаветниот период. Само така најсуштински ќе ја доживееме радоста на нашето духовно ослободување и ќе го разбереме советот на нашиот Господ Исус Христос кој е запишан во евангелието според Јован:
 "Ако вие останете при Моето слово, навистина ќе бидете Мои ученици, и ќе ја познаете вистината и вистината ќе ве ослободи. " (Јован.8, 31-32)

 (продолжува)

 Подготвил: Ивица Тодоров

Посети: {moshits}

На прагот на геената огнена

Епископ Александр Милеант

„А Духот јасно зборува дека во последните времиња некои ќе отстапат од верата, слушајќи измамливи духови и ѓаволски учења“ (1 Тимотеј 4:1).

Како дете кон макја, така и човекот инстинктивно се стреми кон Бога – особено во тешките мигови на својот живот. Во Бога тој го гледа својот Небесен Отец, Кој му сака добро и Кој може да направи и невозможни нешта. Господ Исус Христос ветил: „Сакајте и ќе ви се даде; барајте и ќе најдете; чукајте и ќе ви се отвори“ (Матеј 7:7). Некој бара физичко исцелување, помош во работа, зацврстување на семејството, среќа за децата; некој – зацврстување на верата, стекнување молитва, исполнување со Светиот Дух – секој според мерата на своето духовно ниво. Бог ги прима молбите од секој оној кој Му се обраќа со искрена и силна вера. 
Освен што молитвата ја привлекува кон нас Божјата помош, за неа е карактеристично и тоа што содејствува на внатрешниот раст на човекот. Причината за тоа е што молитвата не е монолог, туку е беседа во која Господ ì одговара на душата и ја озарува со благодатта на Светиот Дух. Озарувајќи го внатрешниот свет на човекот, Бог го учи да го бара не само материјалното, временото, туку, главно, вечното и вистински вредното. Човекот што беседи во молитвата со Бога, знае дека Бог е повисоко и семоќно Битие, полно со љубов, но и праведно, и дека пред Него треба да се стои со стравопочит. Со Бог не може да се манипулира, како со некоја слепа сила. Тој е – Отец Кого што треба да Го слушаме. Така личното молитвено искуство, коешто се јавува во почетокот како резултат на некаква конкретна потреба, содејствува на моралното усовршување на човекот и го води кон највисокото благо – кон Царството Небесно.    
Сосема спротивна на таквата здрава религиозност, заснована на вера и послушност спрема Бога, е нездравата, „црна духовност“ на окултизмот. Тука исто така постои елемент на натприродното и барање на помош – но таа не се бара од Творецот, туку од некои сомнителни духови или од таинствени нефизички сили. Ако здравата вера во Бога го облагородува човекот, тогаш нездравата окултна вера духовно го нагрдува. Таа исцело е насочена кон земното, тривијалното и гревовното. Целта на окултните знаења е чисто утилитарна: - дознавање на тајните, успех во животот, покорување на нечија љубов, зацврстување на здравјето, стекнување био-енергија, ширење на својот потенцијал, одмазда на непријателот или, едноставно, „поигрување“ со таинственото. Многумина ги прелестува тоа што сето тоа може да се достигне без каков и да е физички напор и без нарушување на граѓанските закони.
Ако обраќањето кон Бога ја буди совеста во човекот и го поттикнува да се покае и да се промени, занимавањето соокултизмот, спротивно, не го поврзуваат со никакви морални обврски: земи и насладувај се! Оваа (навидум) слобода од моралните обврски очигледно е главната привлечност на окултизмот. Но, како што ќе видиме подоцна, услужливите духови воопшто не се алтруисти и човекот порано или подоцна ќе плати мошне скапо за добиените услуги. Само во почетокото сè изгледа лесно и просто.  
Окултизмот е древен колку и самото човештво. Вкусувањето на забранетиот под во рајот претставувал прв обид на човекот да добие извонредни знаења и способности по окултен пат (Битие, гава 3). Магови, шамани, повикувачи на духови на умрени и сл., – постоеле отекогаш, но најмногу во „посземјето“. За нашата епоха е карактеристична се посилната популаризација и занимавање со разни форми на окултизам, за што сведочат низа сериозни современи истражувања. Така, еден од научниците од Чикашкиот Универзитет, од областа на споредбената религија и окултизмот, Mircea Eliade, забележува во својата книга Occultism, Witchcraft and Cultural Fashions: „Како историчар на религијата, запрепастен сум од огромната популарност на магијата во современата Западна култура и субкултура. Притоа, занимавањето со магија претставува само дел од пошироката насоченост, односно од зголемениот интерес спрема семожни окултни, езотерични науки“ (The University Press, Chicago IL 1976). Под влијание на модерното учење „New Age (Новиот век)“, илјадници луѓе во САД се претставуваат како channelers (медиуми) и psychics (претскажувачи), и милиони луѓе им се обраќаат за совети и за услуги, читаат нивна литература... Некои од тие channelers се добро познати во уметничките и во телевизиските кругови. Во Европа, Канада, Бразил, Русија и во други земји исто така се забележува зголемен интерес спрема  „светото на духовите“. Влијанието на окултните идеи почнало да навлегува дури и во сериозните науки, како што се психологијата, медицината, философијата, археологијата итн. Почнале да никнуваат псевдохристијански секти коишто шират древни окултни идеи, завиткани во псевдонаучна и псевдохристијанска терминологија. Во книжарниците може да се сретнат посебни штандови на кои се нуди литература посветена на „New Age“. Пред очите се шаренеат наслови како што се: „Вештерки во средниот век“, „Древна египетска магија“, „Историја на тајните друштва“, „Тајните зборови на шаманте и зомбите на Хаити“, „Енцикопедија на древните и забранети знаења„, „Од кабала до астралните светови: умствените енергии и тајните на интимните односи“, „Книга на светата магија: неопходен црн извор на окултното знаење“, „Современ речник на вештерките: сè што ти е потребно за да можеш да се занимаваш со магија“, „Достигнете го посакуваното со помош на окултна енергија“, „Што е левитација и како се користи“.  
Dr. Wаltеr R. Маrtin, истакнат познавач на култовите во Америка, тврди едека 60 % од американците применуваат некакви окултни методи или се интересират за окултизам. Постојат повеќе од 3000 издавачи на окултни книги или журнали, чиј вкупен годишен приход се мери во милијарди долари. Дури и традиционалните журнали, коишто во принцип не се интересираат од оваа област, печатат статии за окултни техники, за астролошки знаменија, за лечење со кристали и сл. Во Русија, исто така, интересирањето за окултизмот добива размери на епидемија. Овие жалосни факти говорат за духовна дегенерција на современото општество и ја навестуваат близината на Второто доаѓање Христово. 
Зборот окултизам потекнува од латинскиот збор occultus, што значи: нешто скриено и недостапно за мнозинството. Во сферата на окултизмот влегуваат различни необјасниви појави и дејствија, коишто се предизвикани од таинствени, нефизички сили. Окултните техники се управуваат според следниве цели: 1) стекнување знаење недостапно на обични физички средства; 2) стапување во контакт со духови или натприродни сили; 3) стекнување вештини за манипулирање со тие духови или сили. Еве краток список на окултни учења или занимања: професионално претскажување, астрологија, хиромантија, нумерологија, одредени видови мистицизам, трансцендентална медитација, медиумизам или channeling, јога, екстрасенсно (нетрадиционално) лечење, лечење со биополе, ритуално кодирање, шаманство, сите видови бела и црна магија.
Во наше време голема популарност стекнало окултното учење „Новиот век“, кој ео себе содржи голем број стари окултни учења. Некои современи секти-култови или никнале како резултат на „откровение“ на духовите, или во себе носат елементи на окултизам и се користат со окултни методи. Меѓу нив треба да се споменат: Орденот на Розенкрајцери, учењето на Николај Рерих („Жива етика“ или „Агни-јога“), заедницата на Белите браќа, заедницата на Е. Блаватска, движењето „Новиот век“, заедницата Аум Синрике, Кришнаизам, Lucius Trust (Alice Bailey), Eckankar (Paul Twitchell), The Children of God (David Berg), Unification Church (Sun Mun), антропософското друштво Rudolf Steiner, Astara (Earlyne Chaney), заедницата („црквата“) на мормоните (Joseph Smith со неговиот „angel Moroni“), Christian Science (Mary Baker Eddy) и други.
Што ги поттикнува луѓето од дваесеттиот век да се свртуваат кон такви ненаучни и сомнителни нешта, како што е повикувањето духови? Одговорот на ова прашање е дека науката, сама по себе, и материјалистичкото учење не можат да одговорат на повисоките човекови прашања. Нешто во нас го бара повисокото, духовното, жеднее за одговор на принципиелните прашања: зошто живееме, постојат ли други светови и други, посовршени форми на постоење, што нè чека по смртта, постојат ли нефизички сили коишто би можеле да му помогнат на човекот да ги совлада физичките закони и да стекне сигурна среќа. И ете, луѓето, не познавајќи го или игнорирјќи го христијанското учење, се обраќаат кон езотерични учења. Тие учења претендираат на тоа дека нудат одговор на длабоките принципиелни прашања за постоењето и дека го знаат пристапот до нефизичките сили. Но, овие одговори се лажни, а рецептите – погубни. Најстрашно е тоа што тие го придушуваат стравот Божји во човекот и чувството за одговорност за своите постапки. Паднатите духови му дошепнуваат на окултистот-почетник дека не постои ниту судот Божји, ниту вечните маки, туку, напротив, дека таму е сè лесно и пријатно. Затоа, „збогатувај се со знаење и примај ја во себе силата што ти се дава“. И, навистина, понекогаш, како резултат на окултни занимања, на човекот му се откриваат необични способности – телепатија, способност да лечи со помош на „биополе“ или да ги придвижува предметите („телекинеза“), итн. Но, како што ќе видиме, овие сапособности не се развиле во него самостојно, туку при содејство на нечистите духови, и затоа се мошне опасни и штетни. Навистина, за да не го исплашат почетникот, демоните го сокриваат своето присуство и се претставуваат: а) или како безопасни духови што талкаат наоколу, или б) за безлична нефизичка енергија, разлеана во космосот или сокриена во самиот човек. 

(продолжува)

Подготви: д- р Драган Михајловиќ

Посети:{moshits}

Спортот обично се поврзува со телото, и најчесто тоа се првите  асоцијации коишто се будат во врска со ова собитие: тренинзи, вежби, резултати, дисциплина, упорност...
Меѓутоа со оглед на тоа дека човекот не е само тело, ниту само душа, туку е заедница од овие две, плус дух, на спортот може да се гледа како на една дисциплина којашто помага (или учествува) во одржувањето на здравјето на севкупниот човек.
Ја отвараме оваа тема, за којашто ќе говориме од неколку можни аспекти, а во овој број на Премин ви го пренесуваме предавањето на еден монах Светогорец, којшто  како што вели самиот, чувствувам болка како поранешен спортист, а сега монах Светогорец за состојбата на спортот, за која што верувам дека сум виновен и јас во голем степен, затоа што не сум се молел доволно за луѓето коишто се поврзани со спортот. Затоа барам од сите вас прошка, а Бог вам да ви прости.

СПОРТОТ ОД ПОГЛЕД НА ЕДЕН СВЕТОГОРСКИ МОНАХ, ПОРАНЕШЕН СПОРТИСТ

(предавање пред Олимписката академија на Кипар)

 Му благодарам на Преблагиот Триеден Бог, на Пресветата Богородица, и на кипарските и Светогорските светители што ме удостојуваат денес да се наоѓам помеѓу избрани спортски челници, сите вас, коишто сте одговорни за спортското воспитување на младината која што бара да најде излез од безизлезите на современото општество, а обично не наоѓа ништо друго освен болка, самотија и збунетост.
 Му благодарам на Блаженејшиот Архиепископ на Кипар г. Хризостом и на Олимписката Академија на Кипар што ги дадоа благословот и дозволата да кажеме неколку збора за спортот од аспект на Православната Црква. Се надевам дека ќе се замислиме и ќе расчистиме одредени работи во врска со нашава тема.
 Да започнеме со приказната што ја читаме од книгата на еден современ теолог:
 "Еден ден еден светител застана пред нашата куќа. Мајка ми го виде во дворот како игра за да ги забавува децата. < О, ми рече, тоа е навистина е еден светител; можеш да одиш кај него, сине мој>.
 Светителот ја стави својата рака на моето рамо и ми рече: <Што мислиш да правиш, малечок мој? - Не знам. Што сакате да правам?
- Не, кажи ми ти што сакаш да правиш?
- О, ми се допаѓа да играм.
- Значи, сакаш да играш со Господа?
Не знаев што да одговорам.
- Гледаш, ако би можел да си играш со Господа, тоа би било најголемото нешто што некој некогаш го направил. Сите Го земаат премногу сериозно, та о прават смртно досаден... Играј со Бога, синко мој, Он е најдобриот другар за твоите игри". (Павле Евдокимов, "Молитвата на Источната Црква", стр. 20 - 21).

Ако се осврнеме и на животот на св. Серафим Саровски ќе видиме дека светителот имаше слабост кон децата и играше со нив, кога родителите ги испраќаа кај него во шумата за да го пронајдат таму скриениот св. Серафим Саровски.
И Христос рече: "Ако не се повратите и не станете како малите деца,нема да влезете во Царството Небесно".
Играта е спортот ()1 на децата. Христијанскиот живот е една игра, една атлетика Божја, согласно со она што го кажавме. Ако сакаме да бидеме вистински христијани и вистински спортисти (атлети), тогаш треба да играме во слобода преку послушноста кон Христа во Православната Црква.
Но, што е Црква? Црква е Богочовечки организам, Тело Христово, свет народ, народ Божји, царско свештенство. Црква е избавителот Христос, Мајката и пријателите на Избавителот.
Црквата како предвечен совет - волја Божја, постои отсекогаш. Нејзиниот историски роденден беше Педесетницата. Христос рече дека вратите на адот нема никогаш да ја совладаат. А тоа историски се оствари дури и во нашиве енови. Иако комунизмот сурово ја гонеше Црквата во Источна Европа последниве 80 години, сепак самиот беше поразен. Црквата, Телото на Распнатиот и Воскреснатиот Христос, функционира заради вселената, заради целиот свет. Го осветува, преобразува и го издигнува светот од падот во кој што се наоѓа кон светот на вечноста.
Тоа го прави со нејзините Свети Тајни, особено со Светата Тајна на Евхаристијата, т.е. на Литургијата. Во Литургијата, која што значи дело на народот Божји, се врши размена на дарови. Ние луѓето, христијаните, Му ги принесуваме на Бога даровите Божји за да ги освети, да ги преобрази и да ги издигне до Својот Престол и да ни ги даде осветени и преобразени, нам луѓето христијани, за да им се радуваме и да ги употребиме во слава на Бога и на човекот.
Човекот така се спасува и живее среќен и во овој и во другиот живот. Применувајќи ги евангелските аповеди Го откриваме сокриениот во нив Христос и ги решаваме сите наши проблеми. Архимандритот Софрониј Сахаров, ученик на св. Силуан Атонски, вели: "Живеејќи согласно со евангелските заповеди, иако сме на мачен пат, полека решаваме многу од вечните проблеми на човештвото. Не се зачудувајте, тоа е реалноста: во Христа се наоѓа спасението на собраните групи во името Христово, како и на целите народи на сиот свет (Јован 4, 42; Мат. 12, 21). Не постои и не е можно да постои состојба која што Христос не може да ја спаси. Автентичното спасение лежи во тоа да пребиваме постојани во љубовта Христова под било какви услови, како што и Он Самиот ги исполни аповедите на Неговиот Отец и пребива во Него во љубовта (Јован 15, 10)".
Бидејќи нема состојба која што не може Христос да ја спаси, Христос може да го спаси и спортот од катастрофалниот пат што го следи последниве години. Да видиме прво што е спорт с, кои се неговите заеднички точки со Црквата и која е современата состојба на општеството и на спортот.
Спорт или Атлетика значи постигнувам подвиг, правам подвиг. Постигнувам подвиг за себеси, т.е. се надминувам себеси, што значи се борам против себељубието, егоизмот, страстите, гревот и ѓаволот, со благодатта Божја и со молитвите на мојот духовен отец.
Цел на спортот е телесното и духовното совршенство на човекот, според евангелските зборови: "бидете совршени, зашто вашиот Отец Небесен е совршен".
Средствата што ги употребува спортот за постигнување на своите цели се овие:
1. Нетварната Божја благодат.
2. Природното движење.
3. Гимнастичкото вежбање.
4. Борбата.
5. Групата.

Спортот помага во подобрувањето на телесните и духовните способности и на добродетелите на човекот и ги залекува истовремено, колку што може, негативните, т.е. телесните болести, душевните страсти.
Да видиме како спортот придонесува во духовниот развој на човекот. Да почнеме од детската возраст. Бидејќи детето со физичкото воспитание континуирано се бутка од несовладлив натрешен порив, со аналогната правилна активност доживува и развива добри навики што водат во втемелување на правилно душевно живеење и карактер.
Во таа возраст ќе треба да дадеме нагласок на контролата и зауздувањето на егоцентризмот и на развивањето на социјалноста и друштвеноста на детето. Ако егоцентризмот не се ограничи навреме, тогаш ќе испадне фатален за самото дете и за целата заедница околу него.
Со соодветните вежби, групни игри итн. детето и воопшто човекот се посветува во општествениот живот, којшто ги предводи односите на луѓето и води во взаемно разбирање, взаемно помагање, општествена соработка и соживот.
Играта му нуди шанса на детето и воопшто на човекот што спортува да стекне себепознание, т.е. да се запознае себеси и да ја постигне хармонијата помеѓу нереалното и реалното во себе.
Во екипата се негува чувството за должност. Должност е чувството за одговорност спрема заедницата во која што се живее. Детето и воопшто спортистот, подложени на одредени тренинзи коишто бараат самодисциплина и самовласност ги негуваат овие добродетели, коишто ја имаат силата да ги скротуваат слабостите и штетните склоности.
Со спортот се постигнува правилната и цврста волја која што е душевна сила и која што, ако се поврзе со покајанието, светотаинскиот живот, аскезата и послушанието во Православната Црква, го прави спортистот способен да носи морални и правилни одлуки и да ги спроведува во пракса. Стекнувањето на цврстата и правилна волја се постигнува после долго и напорно вежбање од многу мала возраст.
Освен тоа постојат и други нешта коишто ја разубавуваат душата на човекот и ја впотполнуваат како што се смелоста, трпението, упорноста, дисциплината, чувството за ритам и за мерка итн. Сето тоа се постигнува со спортувањето.
Од она што го видовме до сега излегува заклучокот дека Православната Црква и спортот имаат заеднички точки, коишто ќе ги видиме во продолжение. Но прво треба да прецизираме дека Црквата е Телото на Христа, којшто е вечната глава на Црквата, центар на целокупниот свет и на вселената, оска на Православната цивилизација и општество. Според тоа е центарот и оската и точката кон која се движи спортот. Прва величина е Црквата, а секундарна е спортот. Црквата е соврШен организам, Богочовечки, независно дали неговите членови имаат слабости и страсти. Црквата нема потреба од никого, додека спортот има потреба од Црквата за да застане на своите нозе, за да функционира правилно, за да ја изврши својата општествена, национална и глобална цел која што е збратимување на народите во мир и единомислие.
Заедничките точки на Православната рква и на спортот се овие:
1. "Здрав дух во здраво тело", што се толкува Православно: "дух осветен во тело осветено од несоздадената Божја благодат која што се дава во Православната Црква". Душевната и телесната аскеза се врши за да стекнеме смирение и чистота, како што ги стекна овие добродетели пресвета Богородица во Светињата на Светите.
2. Човекот го вежба телото за да има здравје, подвижност, живост, сила. Здравјето и тоа што следи од него и помагаат на повозвишената од телото душа во трудот за меѓусебна духовна љубов, за слава на Бога и на човекот. Апостолот Павле некаде вели: "Јадете ли пиете ли или нешто друго правите, сето тоа правете го во слава Божја". На пример, светиот великомаченик Димитриј, заштитникот на Солун, му го даде својот благослов на светиот маченик Нестор да земе учество во спортот на гладијаторството со големиот противник идолопклоникот Лиј, кого што го победи со благодатта Божја и со молитвите на св. Димитриј.
Св. Пророк Давид во гладијаторска борба го победи Голијат, којшто беше идолопоклоник, откако претходно се помоли.
Гледаме дека Православната Црква го афирмира спортот, бидејќи тој Го прославува Бога и на крај и човекот.
3. Спортот е средство, инструмент на човекот за да се опушти психолошки, да ја најде повторно својата изгубена психосоматска складност. Црквата го сака следново: Спортот да му служи на човекот, а не човекот да е механички дел на спортот.
Кон психосоматската складност на човекот стреми и Православната Црква со постот, бдението, умствената молитва, со "Господи Исусе Христе помилуј ме грешниот", аскезата, богослужението, покајанието (преумувањето).
Црквата очистува, просветлува и озарува со несоздадената светлина Христова. Таа светлина ги поплавува умот, желбата, дразбениот дел на душата и целото тело на човекот. Таа го прави светол, осветен, способен да ги исцелува и да ги утврдува сите оние коишто доаѓаат во контакт со него, како што се случува со моштите на Светителите, коишто се Христови атлети (спортисти).
Сега да видиме накратко што се случува во современото општество и во современиот спорт.
Агонијата, немирот, себеоправдувањето, себељубието, егоистичкото затварање во себеси, континуираниот монотон конфорен седечки живот на градовите и понекогаш и на селата, буката на машините, злоупотребата на техниката и на културата, менувањето на етосот на народот, ја карактеризираат денешната општествена состојба. Болниот "осамен човек" на милионските градови насекаде се пројавува болно.
Тоа јасно се гледа на стадионите. Секирациите, маките, семејните проблеми, агонијата, отсуството на смисла за живот, незадоволството кон претпоставениот на работното место, излегуваат од потсвеста каде што се потиснати и се насочуваат кон судијата и кон противниците. Тоа што се случува на стадионите, претставува нужно зло. При тоа што се случува таму. Гледаме како некои љубители на спортот и играчи прибегнуваат кон алкохол, дрога, плотски страсти итн. , затоа што веруваат дека инаку би полуделе. Православната Црква чувствува болка затоа што знае дека луѓето не само што се оптоварени со гревови и проблеми, туку и дека не сакаат да е ослободат од тој товар (св. Јован Златоуст). Таа состојба им станува втора природа. Егзистанцијалистите велат: "Човек сум затоа што имам страв". Се плашат дека ќе умрат без страв. Исповедта може да му помогне на човекот и на судијата и на љубителите на спортот да умрат со страв, да воскреснат без страв и да се помират со Бога, со себеси и со своите ближни. Да ја постигнат нивната општа цел, т.е. обожувањето, да станат богови по благодат.
Постојат некои спортисти во Грција и на Кипар коишто го применуваат православниот живот. Нормално, тие се светлите исклучоци од правилото. Затоа што правилото денес е дека отсуствува од спортските терени жртвата, љубовта, смирението, братството, взаемното простување, состраданието, несреброљубието, несебичноста итн.
Постои острастено служење на богињата топка, сув професионализам, давање на премии, трговија со играчи, политизирање со цел пренесување на проблемите и претварањето на човековата личност во маса, развратен живот, маркетинг на интернационални фирми преку спортот. Гледаме тимови како носат дресови со натписи на ДАТСУН, Царлсберг, или на Олимписките игри како се наметнуваат фирми за какао, за часовници ОМЕГА, кока кола итн.
Каде е, молам, барем древниот Олимписки дух? Древните Елини, нашите славни претци, пред да ги започнат натпреварите, принесувале жртви на боговите, се молеле. Секако, се наоѓале во заблуда. Но значајно е тоа што "со Бога се започнува". Ги запирале војните пред натпреварите. Во историјата на Олимписките игри од 1896 година па наваму гледаме дека запираа Олимписките игри за да продолжат војните (1. И 2. Светска Војна). Древните Елини не употребувале лекови или инекции (допинг) за деа ги подобрат своите резултати и да постигнат победа, а денес нашироко се употребуваат.
Тој древен Елински дух беше преобразен подоцна во христијански дух, во Православната Црква и го зачува доброто што го имаше. Го отфрли само идолопоклонството, оттуѓувањето на жовекот. До сега, по Литургијата на втор ден Велигден Кипраните играат кипрски традиционални игри и се натпреваруваат во атлетика, играат фудбал, одбојка итн.
Православната Црква не го отфрла спортот, туку го прегрнува и го осветува. Не го злоупотребува, ниту, пак, го прави цел за себе. Не го апсолутизира релативното, ниту го релативизира апсолутното.
Кога зборуваме за современите Олимписки игри би сакал да го наведам чинот на затварање на Олимписките игри во Барселона 1992 година, каде што одговорните, без да го информираат светот што ги следеше настаните преку телевизија, прикажаа и демонски игри, обреди и облици давајќи го впечатокот дека владетел на спортот е чаволот и неговите инструменти. Секако, сценсариото беше токму борбата на доброто со злото, при што конечно победува доброто. Меѓутоа, не се нагласи дека злото е небитие, тоа е непостоечко и дека ако ние не му дадеме место, ако не му ја дадеме нашата слобода, тогаш не може да има постоење. Ниту, пак, се нагласи дека Христос е единствениот Којшто со Својата смрт ги победи смртта и злото и со Својата сила воскресна, па според тоа само оние коишто се соединуваат со Христа во Православната Црква ги победуваат злото и смртта.
Завршувајќи го ова предавање би сакал да се осврнам на одредени практични мерки, за во Христа поткрепување на спортот во срцата на љубителите на спортот, играчите, судиите, тренерите и раководните фактори во спортот. Секако, било какви човечки мерки се половични без слободата на Светиот Дух, скрушеноста, љубовта. Во секој случај ако човекот поака, тогаш Бог ќе содејствува на Својот начин.
1. Да се постигне независност на спортот од политичките партии, од фирмите, од банките. Како? Со потпората на надежда во Бога и во Неговиот спортољубив народ "и сето друго ќе ви се придаде". Верата која дејствува со дела спасува, а не парите.
2. Тренерите, раководните фактори, професорите по физичко образование да се обидат, ако сакаат, да бидат не само обрасци за техничка совршеност и физичка сила, туку пред се обрасци за луѓе мирни, чесни, искрени, разумни, праведни. Само познавањето на спортските правила не ја осигурува и нивната примена. Православната Црква прифаќа дека :"Најголема од сите добродетели е расудувањето". Расудување значи познавање на себеси, непогрешно чувство за вистинското добро и способност за просветлување на темните точки на другите (св. Јован Лествичник). Се треба да бива убаво и согласно со востановениот поредок. Расудувањето се стекнува со ослободувањето од страстите преку благодатта Божја во Православната Црква.
3. Да не се употребуваат спортистите како обични средства за успех на клубот, аналогно со целите, туку како луѓе "според образот и подобието Божјо". Мнозина спортисти со исцрпувачкиот тренинг и со употребата на допинг средства станаа телесно, економски и професионално некорисни. Со нив се соочуваат, за жал, како со автомобилски мотори, но кожни. Некои раководни фактори во спортот мислат дека човекот спортист нема душа. Полека полека и спортистот го стекнува истиот начин на мислење. Себеси се смета како животно. Го интересира само да јаде, да пие, да спие, да се забавува, да троши: "Да јадеме и да пиеме, зашто утре ќе умреме".
4. Пред и по еден спортски натпревар да се врши славословие на Бога, како и петминутна проповед. Верувам дека така многу неумесни, валкани работи како и антиспортската атмосфера ќе запрат. Барем се намалува фанатизмот, којшто го ослепува човекот.
5. Да има взаемно простување после натпреварот, без задржана омраза. Така се постигнува внатрешното обновување и прогресивното издигање на спортот.
6. Спортистите треба да научат дека нема толкаво значење победата, колку што има учеството и ползата што следи од тоа. Се бориме за да се надминеме себеси, што претставува една голема победа, едно духовно подобрување.
7. И победата и поразот се неопходни. Без поразените, победници не постојат. Поразениот ќе ги види своите грешки и во иднина ќе стане подобар. Но за да биде тоа, т.е. да имаат полза и едните и другите, треба победникот да ја прима победата со смирение и скромност, а поразениот без разочарување.
8. Треба сите да гледаат на спортската борба и на победата во неа не како на цел за себе, туку како средство за да се овенчаат на арената на добродетелта.
9. Треба да научиме да ја разликуваме желбата за расудување и постигнување од стекнувањето човечка слава. Вистинскиот натпревар е надминувањето на себеси, отфрлањето на лажното и преодното кое што е идолопоклонство.
10. Здравиот спортски дух се поистоветува со некористољубивоста. Среброљубието е најзначајната причина за девијација на спортот, коешто создава непријателства помеѓу поединци и групи со катастрофални последици.
11. Да се создадат затворени спортски терени, каде што тие што сакаат ќе спортуваат без да плаќаат. Да има тренери на тие терени, специјални за секој спорт, коишто ќе им помагаат на спортистите согласно со нивните таленти. Така нема да имаат потреба о екипите за да напредуваат. Ќе се занимаваат невработените физички работници и воопто е се форсира спортот. Затворените спортски центри да се градат близу до цркви, та да се поврзува богослужбениот живот со спортскиот. Таму ќе има и еден духовен отец - свештеник коишто духовно ќе и помага на спортската младина.
12. За да излезе еден прав спортист треба да соработуваат хармонично родителите, учителите, спортските работници и свештениците.
13. Ќе треба да се внимава и на улогата на телевизијата, на радиото и на печатот во поттикнувањето на духот на соработката помеѓу Православната Црква и спортот во полза на нашата младина која што бара да најде излез во безизлезите на современото општество. Правилното информирање, взаемното разбирање, употребата на образовни програми, соработката на сите полиња помеѓу црковните, спортските и новиарските фактори ќе помогне мноу во обновувањето на правиот Православен начин на мислење и на правиот спортски дух.
14. Црквата и Државата да ги помагаат економски, професионално и духовно спортистите коишто се посветуваат себеси на спортот така што и за време на спортувањето и по завршувањето на спортската кариера да имаат ценет општествен и професионален живот кој што го осигурува душевниот, личниот и семејниот мир.

ЕПИЛОГ

Не ви изложив утопии. Со малку добра волја и со благодатта Божја, сето она што го кажавме станува реалност. Не сакам да ве поужувам. Она со што ме имаат вдахнато моите професори по физичко воспитание Андреас Костас, Динос Михаилидис, Парис и Андреас Стилиану и Светогорските Свети отци, тоа и го изложив. Знам дека можеби ќе има реакции на тоа. Но верувам дека од малечок и од луд можеш да ја учиш вистината. Еден еромонах Светогорец од Григоријатскиот манастир ми го кажа следново: Светогорскиот монах е следниве три нешта: 1. Луд. 2. Дете. 3. Веселко. Луд е, т.е. безумен заради Христа (Ап. Павле). Дете е (ако не бидете како децата нема да влезете во Царството Небесно, вели Христос). И веселко е затоа што целиот негов живот е едно славословие кон Бога (ќе Му пеам на мојот Бог се додека постојам).
Го пишувам ова исто така и за да не бидеме во самозаблуда дека се е убаво и розево на полето на спортот. Не сакам да допирам одредени личности. Немам никаков нечист интерес. Чувствувам болка како поранешен спортист, а сега монах Светогорец за состојбата на спортот, за која што верувам дека сум виновен и јас во голем степен, затоа што не сум се молел доволно за луѓето коишто се поврзани со спортот. Затоа барам од сите вас прошка, а Бог вам да ви прости.
Се надевам дека ова предавање за спортот ќе биде повод за покајание, критика и плоден дијалог со цел да ја спречиме целосната катастрофа на спортот.

+++

СВЕТОГОРСКИ МОНАХ

- Со спортот се постигнува правилната и цврста волја која што е душевна сила и која што, ако се поврзе со покајанието, светотаинскиот живот, аскезата и послушанието во Православната Црква, го прави спортистот способен да носи морални и правилни одлуки и да ги спроведува во пракса.

- Стекнувањето на цврстата и правилна волја се постигнува после долго и напорно вежбање од многу мала возраст.

- Освен тоа постојат и други нешта коишто ја разубавуваат душата на човекот и ја впотполнуваат, како што се смелоста, трпението, упорноста, дисциплината, чувството за ритам и за мерка итн. Сето тоа се постигнува со спортувањето.

"Здрав дух во здраво тело",

Спортот обично се поврзува со телото, и најчесто тоа се првите асоцијации коишто се будат во врска со ова собитие: тренинзи, вежби, резултати, дисциплина, упорност...
Меѓутоа со оглед на тоа дека човекот не е само тело, ниту само душа, туку е заедница од овие две, плус дух, на спортот може да се гледа како на една дисциплина којашто помага (или учествува) во одржувањето на здравјето на севкупниот човек.
Ја отвараме оваа тема, за којашто ќе говориме од неколку можни аспекти, а во овој број на Премин ви го пренесуваме предавањето на еден монах Светогорец, којшто  како што вели самиот, чувствувам болка како поранешен спортист, а сега монах Светогорец за состојбата на спортот, за која што верувам дека сум виновен и јас во голем степен, затоа што не сум се молел доволно за луѓето коишто се поврзани со спортот. Затоа барам од сите вас прошка, а Бог вам да ви прости.

 „ПРЕМИН“

Посети:{moshits}