Историја

Погребната кола на Александар Македонски

За погребот на Александар Трети Македонски постојат многу историски записи. Еден од најрелевантните е на историчарот Диодор Сикулски. Во "Портал", гласник на Македонски духовни конаци, е пренесен токму преводот на неговиот напис за погребната кола на Александар (Диодор Сикулски, I век п.н.е., Либер XVIII, 26, 27.). Преводот е на проф. д-р Љубинка Басотова. ВЕЧЕР го пренесува во целост овој несекојдневен и опсежен опис на погребната кола на војсководецот

"Првин со чекан направиле златен ковчег, според големината на телото (на Александар); него до половина го исполниле со миризливи материи, за да шири пријатна миризба и да го сочува телото од распаѓање;
Над ковчегот поставиле златен капак, така точно прилагоден, што ја опкружувал целата надворешна страна (на ковчегот).

Над сето ова префрлиле порфирна прекривка, прекрасно извезена со злато; околу неа се наоѓало оружјето на починатиот, со што се давал увид во делата што тој ги извршил.

Потоа довлекле кола, на којашто требало да се пренесува телото; на горниот дел од колата се наоѓала златна сводеста одајаа, направена од скапоцени камења; таа била долга осум а широка дванаесет лакти.
Под врвот на сводот од одајата се наоѓал квадратен златен трон, на кој биле претставени глави од трагелафии во величина на две дланки; на прстени, како украс биле прицврстени разнобојни венчиња, како цветови;

На врвот имало мрежеста завеса, на којшто виселе огромни ѕвонци, за да може од далеку да се слушне дека колата се наближува;
На аглите од сводот, на секоја страна стоела Победа, со трофеј во рацете;

Сводот бил држен од златен перистил со јонски капители; внатре во перистолот, се наоѓала златна мрежа, со дебелина од еден прст, над којашто паралелно биле поставени по четири плочи, на коишто имало претставени фигури; овие плочи биле еднакви по величина со ѕидовите на "гробната одаја".

На првата плоча се гледа колесница, богато изработена од метал; на неа седи Александар со убав жезол во раката; околу кралот под оружје врви Македонската гарда и Персијци, наречени "мелифори"; пред сите нив оделе војници, што го носеле оружјето;

На втората плоча била претставена колона слонови, украсени според воениот обичај; на нив, на чело јавале Инди, а одзади Македонци, со нивното вообичаено оружје;

На третата плоча се гледаат коњичките чети, коишто прикажуваат како се развива една битка;

На четвртата плоча се претставени кораби, подредени за битка;
На влезот од оваа "одаја" се наоѓале златни лавови, коишто како да гледале во оние, што влегуваат внатре; Од средината на секој столб нагоре, се до капителите се издигал златен акант;

Над сводестата одајаа над средината на сводот, на отворено бил прострен порфирен килим, на којшто била положена голема златна круна од маслинови гранчиња; кога сонцето со своите зраци ќе ја допрело, создавале молскава и треперлива светлина, така што одвреме-навреме, како да предизвикувала молњи;

Од страните на колата, над којашто се наоѓала целата оваа градба, стрчеле по две оски, на коишто се вртеле четири персиски тркала, чиишто пречки биле позлатени; само оној дел од тркалата, што допирал до земјата, бил железен;

Крајните делови на оските, што стрчеле биле од злато и на нив имало златни лавовски глави, чиишто усти држеле копје;

Околу средината на должината на колата, во средишниот дел на "одајата" , се наоѓала механичка оска, којашто, на сета оваа градба и давала рамнотежа, за да може колата да се движи без нишање и на нерамни места;

Имало четири процепа; на секој од нив бил прицврстен четворен ред јареми; на секој јарем биле врзани по четири мазги, така што вкупниот број на мазгите бил шеесет и четири; тие биле највнимателно одбрани според големината и силата. Секоја мазга на главата имала позлатена круна, од двете страни на устата им виселе по две ѕвона; околу вратот имале ѓердани од скапоцени камења.

Каде се наоѓа гробот на Александар Македонски?
Каде е гробот на Александар Велики прашање кое ја интересира не само македонската јавност, туку и светската. Таа тема е универзална, бидејќи гробот на Александар Македонски до ден-денес точно не е утврдено каде се наоѓа. Барем така тврдат некои научници. Го пренесуваме размислувањето на археологот Паско Кузман, директор на Управата за заштита на културното наследство.

- Историските податоци говорат дека по смртта на Александар Македонски, Птоломеј, којшто владел и кој формирал Птоломеева династија во Египет, го однел ковчегот со неговото тело. Се смета дека ковчегот со телото на Александар Македонски било однесено во Египет, во Александрија и има податоци дека токму таму се наоѓа гробот, во место кое е заѕидано и не може да се влезе во внатрешноста. Историските податоци велат дека Нерон, Калигула отишле таму и се поклониле пред гробот на Александар Велики, бидејќи тој за нив бил нешто како идол.

Но, постојат и други теории коишто велат дека телото, односно ковчегот на Александар Македонски било заменето и тајно пренесено на просторите на Македонија, бидејќи Александар бил всушност македонски. Една верзија е дека неговото тело е во Епир, каде што живеела неговата сестра, а другата верзија дека се наоѓа на старите Пајонски гробишта во нашата денешна Македонија, каде бил погребан по барање на неговата мајка Олимпија. Јас би сакал да верувам во оваа втората верзија, вели археологот Паско Кузман.

Дејан ТРАЈКОСКИ
(А. Ј.)

(03.11.2007)

Проф. д-р Љубинка Басотова е класичен филолог, долгогодишен редовен професор на Филозофскиот факултет по предметот латински јазик, сега во пензија. Моментно е претседател на извршниот одбор на Македонски духовни конаци. На македонски има преведено над дваесетина книги од латински и хеленски јазик, меѓу кои и капиталните дела на Кикерон, Еразмо Ротердамски, Свети Августин, Вергилиј, Кајсар, Лукретиј, Хоратиј... Добитник е на државната награда "11 Октомври" за преведувачка дејност, на високото признание за целокупен опус "Кирил Пејчиновиќ", како и наградите "Григор Прличев", "Ванѓа Чашуле". Во научните кругови, Басотова е позната и како иницијатор на преводите на петте антички извори за Македонија, од кои два преведе самата.

Вашата етимолошка линија вели дека Александар Велики е Македонец. На кои автори се повикувате?


- Зошто Демостен, хеленската гордост и слава, за таткото на Александар Македонски жестоко ќе извикува на атинската агора дека Филип: "... не само што не е Хелен, не само што не им е близок ни роднина на Хелените, туку тој не е ниту од барбарска земја, за која би се кажало нешто убаво, но е Македонец - гибел и Македонец - злодеец" (Демост. Трет говор против Филипа, гл. 31)

- Зошто кај Плутарх читаме како Александар извикува дека "Хелените се перчат пред Македонците како полубогови сред диви ѕверови", правејќи притоа (и не само таму) јасна дистинкција меѓу овие два етноса?(Плутарх, Споредбени животописи: Александар)- Нашите соседи ставаат знак на равенство меѓу Хелените и Македонците. Ние прашуваме: ако Македонците биле Хелени, и историјата на Македонија е историја на Хелада, зошто предокот на Александар III Македонски (кој во антиката токму така е нарекуван, а прекарот Велики го добил многу подоцна) Александар I (480 г. пр. Хр.) бил наречен Филхелен ("оној што е пријател со Хелените, што ги љуби Хелените")? Зошто би бил Филхелен, ако бил Хелен?

Тврдите дека Хелените не го разбирале јазикот на Македонците. Станува ли збор за два различни јазика, за дијалекти, или...?


Ако Македонците биле Хелени, тогаш тие би зборувале ист јазик (или барем некој хеленски дијалект). Но изворите експлицитно ни укажуваат дека Хелените не го разбирале јазикот на Македонците. Кај Плутарх читаме (кавгата меѓу Александар и Клит), како Александар им се обраќа и ги повикува своите штитоносци "на македонски, што било знак за голема вознемиреност".Дека Хелените не го разбирале македонскиот јазик ни сведочи и Куртиј Руф (Историја на Александар Македонски, кн.VI, гл.9); пишувајќи за судењето на Филота, Александар го прекорува Филота што нема да се брани на мајчиниот (македонски) јазик, зашто овој претходно изјавил дека ќе се брани на јазикот, на кој и тој (Александар) зборувал секогаш кога сакал сите да го разберат; од ова јасно произлегува дека не сите присутни го разбирале неговиот мајчин, т.е. македонскиот јазик.

Вашата размисла за грчкиот став на ексклузивно право врз името Македонија, со што историјата на оваа земја всушност е нивна, хеленска?


Наводно, тие имале ексклузивно право на името Македонија, зашто историјата на оваа земја била нивна, хеленска историја. Е, ајде да видиме дали е баш така и кој е тој што присвојува туѓа историја. Како прво, ги прашуваме нашите соседи, кога тоа државата Македонија била исто што и Хелада, односно, нивните полиси, зашто во антиката нивните предци, Хелените и не биле баш некој државотворен народ, за разлика од Македонците, кои имале не полиси, туку држава. Или, ако е јасно дека Филип, откако ги покорил Хелените, се обидел да ги обедини преку Коринтскиот сојуз, дека тој се прогласил за хегемон (вожд) на тој сојуз и со тоа ја наметнал македонската доминација врз Хелените, дека по неговата смрт тоа место го зазел неговиот син, Македонецот Александар, ако е јасно дека историјата на државата Македон не е историја на Хелада, иако во воените походи на македонските владетели учествувале и Хелени (а учествувале и други етноси), тогаш, кој е тој, што присвојува туѓа историја?

За посебноста на стариот македонски етнос?


И други антички извори укажуваат на посебноста на македонскиот етнос и држава (Ливиј, Страбон, Диодор Сикулски), која по смртта на Александар опстојува сѐ до освојувањето на Македонија од страна на Римјаните до средината на вториот век (146 г.) пред Христа, кога станува римска провинција Македонија. Римското владеење на овие простори, (подоцна како Источно римско царство, чии поданици во историските извори се нарекувани Ромеи, т.е Римјани,) трае сѐ до паѓањето на Константинопол (1453 г.) и освојувањето од Османлиите, кога териториите од Ромејското царство и народите што го населувале (а ги имало преку 40) стануваат поданици на Отоманската империја, вклучително и Македонија. Hoc dicendum et demonstradum est (Ова треба да се каже и да се покаже).

На што работите сега?


Сега го подготвуваме вонредниот број на списанието "Портал", во кој ќе бидат презентирани делови од студии за Античка Македонија од најголемите познавачи на историјата од ова време. Ќе има народни преданија, Александридите, 33 песни посветени на Александар Македонски (колку што имал години кога починал)... Дејан Трајкоски
фото: Н. Батев

И античките Македонци, како битолчани денес, не ги членувале именките со гласот „т“ на крајот. Ова го тврдат нашите научни работници Томе Бошевски и Аристотел Тентов, кои го проучуваа и дешифрираа средниот текст на Каменот од Розета.

На Каменот, пронајден во 18 век во местото Ел-Рашид во Египет, запишана е фараонска наредба од 196 година пр. н.е. од кралот Епифан Петти од династијата на Птоломеите, која потекнува од античка Македонија. Бошевски и Тентов тврдат дека средниот текст е пишуван со писмото на јазикот на античките Македонци. Корените на овој јазик потекнуваат од татковината на Птолемеидите кои живееле во јужна Пелагонија, кај ископините на денешниот град Птолемаида, кој се наоѓа 60 километри јужно од Битола.

Со анализирањето на текстот запишан на Каменот од Розета, Бошевски и Тентов дошле до сознание дека јазикот на античките Македонци оставил големи траги во денешниот македонски јазик. „Има околу 20 граматички правила, како што се формирањето еднина и множина, суперлативот кај придавките, формирањето пасивна форма на глаголот. Тука ја сретнавме и карактеристиката на битолскиот говор во однос на членувањето на именките. Имено, за битолчани се вели дека не знаат да зборуваат литературно, дека не ставаат 'т‘ на крајот од именките, на пример, столо, моливо и слично. Докажавме дека оваа неправилност што им се припишува, во суштина, води корени од античко-македонскиот јазик“, тврди Бошевски.

Интересно е и следново мислење. Според Бошевски и Тентов, античкиот јазик е променет во 10 век со појавата на кирилицата. Од Кирил и Методиј сега нè делат околу 1.200 години. Кога тие ја формирале кирилицата, од Каменот од Розета, исто така, ги делеле 1.200 години. „Значи, тие во свое време го знаеле античко-македонскиот јазик како што ние денес го знаеме јазикот на Кирил и Методиј. Анализиравме артефакт кој никој не може да го оспори и да нè обвини дека сме го измислиле. Тој е значаен за писменоста во целиот свет“, нагласуваат тие.

Трудот на Бошевски и Тентов е ставен на веб-страница на интернет: http://rosetta-stone.etf.ukim.edu.mk/. Според датотеката на „Google“, интересот за него е голем. Во последните четири-пет месеци, според посетеноста, е на првите места. „Пред извесно време дознавме дека нашиот труд може да се најде и како печатен материјал во книжарниците во Велика Британија и во САД, а искрено не знаеме како стигнал таму“, вели Тентов.

Инаку, домашната научна јавност многу е скептична за резултатите на Бошевски и Тентов, особено лингвистите. „Тие не можат да се ослободат од теоријата која е сосема погрешна за нас, дека Македонците заедно со другите Словени во 5 век дошле од зад Карпатите. Ние сметаме дека нашите корени се длабоко на Балканот. Негирање има априори без аргументи, но конкретни забелешки или критика со укажување на пропусти кои би можеле да ги најдат во нашиот приод нема. Зашто она што го направивме не е измислување некоја комплицирана математика. Резултатите се едноставни. За дешифрирање на текстот, место египетскиот јазик, ние го применивме македонскиот и дојдовме до резултати“, подвлекуваат Бошевски и Тентов.

Соња Тантарова-Груевска