(03.11.2007)
Проф. д-р Љубинка Басотова е класичен филолог, долгогодишен редовен професор на Филозофскиот факултет по предметот латински јазик, сега во пензија. Моментно е претседател на извршниот одбор на Македонски духовни конаци. На македонски има преведено над дваесетина книги од латински и хеленски јазик, меѓу кои и капиталните дела на Кикерон, Еразмо Ротердамски, Свети Августин, Вергилиј, Кајсар, Лукретиј, Хоратиј... Добитник е на државната награда "11 Октомври" за преведувачка дејност, на високото признание за целокупен опус "Кирил Пејчиновиќ", како и наградите "Григор Прличев", "Ванѓа Чашуле". Во научните кругови, Басотова е позната и како иницијатор на преводите на петте антички извори за Македонија, од кои два преведе самата.
Вашата етимолошка линија вели дека Александар Велики е Македонец. На кои автори се повикувате?
- Зошто Демостен, хеленската гордост и слава, за таткото на Александар Македонски жестоко ќе извикува на атинската агора дека Филип: "... не само што не е Хелен, не само што не им е близок ни роднина на Хелените, туку тој не е ниту од барбарска земја, за која би се кажало нешто убаво, но е Македонец - гибел и Македонец - злодеец" (Демост. Трет говор против Филипа, гл. 31)
- Зошто кај Плутарх читаме како Александар извикува дека "Хелените се перчат пред Македонците како полубогови сред диви ѕверови", правејќи притоа (и не само таму) јасна дистинкција меѓу овие два етноса?(Плутарх, Споредбени животописи: Александар)- Нашите соседи ставаат знак на равенство меѓу Хелените и Македонците. Ние прашуваме: ако Македонците биле Хелени, и историјата на Македонија е историја на Хелада, зошто предокот на Александар III Македонски (кој во антиката токму така е нарекуван, а прекарот Велики го добил многу подоцна) Александар I (480 г. пр. Хр.) бил наречен Филхелен ("оној што е пријател со Хелените, што ги љуби Хелените")? Зошто би бил Филхелен, ако бил Хелен?
Тврдите дека Хелените не го разбирале јазикот на Македонците. Станува ли збор за два различни јазика, за дијалекти, или...?
Ако Македонците биле Хелени, тогаш тие би зборувале ист јазик (или барем некој хеленски дијалект). Но изворите експлицитно ни укажуваат дека Хелените не го разбирале јазикот на Македонците. Кај Плутарх читаме (кавгата меѓу Александар и Клит), како Александар им се обраќа и ги повикува своите штитоносци "на македонски, што било знак за голема вознемиреност".Дека Хелените не го разбирале македонскиот јазик ни сведочи и Куртиј Руф (Историја на Александар Македонски, кн.VI, гл.9); пишувајќи за судењето на Филота, Александар го прекорува Филота што нема да се брани на мајчиниот (македонски) јазик, зашто овој претходно изјавил дека ќе се брани на јазикот, на кој и тој (Александар) зборувал секогаш кога сакал сите да го разберат; од ова јасно произлегува дека не сите присутни го разбирале неговиот мајчин, т.е. македонскиот јазик.
Вашата размисла за грчкиот став на ексклузивно право врз името Македонија, со што историјата на оваа земја всушност е нивна, хеленска?
Наводно, тие имале ексклузивно право на името Македонија, зашто историјата на оваа земја била нивна, хеленска историја. Е, ајде да видиме дали е баш така и кој е тој што присвојува туѓа историја. Како прво, ги прашуваме нашите соседи, кога тоа државата Македонија била исто што и Хелада, односно, нивните полиси, зашто во антиката нивните предци, Хелените и не биле баш некој државотворен народ, за разлика од Македонците, кои имале не полиси, туку држава. Или, ако е јасно дека Филип, откако ги покорил Хелените, се обидел да ги обедини преку Коринтскиот сојуз, дека тој се прогласил за хегемон (вожд) на тој сојуз и со тоа ја наметнал македонската доминација врз Хелените, дека по неговата смрт тоа место го зазел неговиот син, Македонецот Александар, ако е јасно дека историјата на државата Македон не е историја на Хелада, иако во воените походи на македонските владетели учествувале и Хелени (а учествувале и други етноси), тогаш, кој е тој, што присвојува туѓа историја?
За посебноста на стариот македонски етнос?
И други антички извори укажуваат на посебноста на македонскиот етнос и држава (Ливиј, Страбон, Диодор Сикулски), која по смртта на Александар опстојува сѐ до освојувањето на Македонија од страна на Римјаните до средината на вториот век (146 г.) пред Христа, кога станува римска провинција Македонија. Римското владеење на овие простори, (подоцна како Источно римско царство, чии поданици во историските извори се нарекувани Ромеи, т.е Римјани,) трае сѐ до паѓањето на Константинопол (1453 г.) и освојувањето од Османлиите, кога териториите од Ромејското царство и народите што го населувале (а ги имало преку 40) стануваат поданици на Отоманската империја, вклучително и Македонија. Hoc dicendum et demonstradum est (Ова треба да се каже и да се покаже).
На што работите сега?
Сега го подготвуваме вонредниот број на списанието "Портал", во кој ќе бидат презентирани делови од студии за Античка Македонија од најголемите познавачи на историјата од ова време. Ќе има народни преданија, Александридите, 33 песни посветени на Александар Македонски (колку што имал години кога починал)... Дејан Трајкоски
фото: Н. Батев
