Св. Теофан Затворник - „Речник на христијанскиот практичен живот“ (26)

Среќата

Идната среќа, со која се трудите да се утешите себеси , каква е? Овдешна или задгробна? Ако е овдешна, тогаш тука, во крајна линија, немате што да очекувате. А ако е идна, не сфаќам како може да не биде утешна? Оние кои што страдаат и со покорност пред Бога ги поднесуваат своите страдања, исто се што и мачениците, за кои се подготвени такви богатства, во чија споредба, сегашниве страдања се потполно ништожни. Напротив, подобро ќе направите ако во мислите и срцето почесто се пренесувате онаму, очекувајќи дека на крајот таму ќе бидете утешени. Зашто тоа вас несомнено ве очекува, ако не се препуштате на роптање и ако секогаш ја чувате смирената покорност на волјата Божја, која вам ви досудува тоа и тоа...
До денес уште никој не востановил што е всушност среќата, или кој навистина е среќен. Мислам дека е среќен оној кој така се чувствува. Кога ви посакувам среќа, ви го посакувам точно тоа! Сакам секогаш да се чувствувате среќни. Зошто и како? За тоа луѓето имаат толку разни мислења, нивните вкусови толку се разликуваат, што е тешко да се снајдеш. Ќе ви речам едноставно среќата не очекувајте ја додека не живеете во духот. Душевниот и телесниот живот, кога поволно се одвиваат, пружуваат нешто налик на среќата; но тоа е само моментален привид на среќата, кој брзо исчезнува. Освен тоа, бурната средина која настанува помеѓу душата и телото и која ја потресуваат страсни помисли, желби и чувства, секогаш е прилично силна; среде отровите на страстите, тука е можно само да се опие и така да се заборави на страдањата, како што станува со опиумите, но тоа не е одсуство на страдањата и болката во срцето. Зашто, болот на срцето станува неотуѓиво својство на таквиот живот. Духот, меѓутоа, живее надвор од границите на секој немир однесувајќи го таму и оној кој пребива во него и давајќи му ги своите богатства, кои се секогаш тука да ги вкуси, правејќи го вистински и крајно среќен.

Срцето

Здравјето и болеста на телото, неговата живост или тромост, исцрпеност или сила, бодрост или умор, потоа сè она што сме виделе, чуле, што сме допреле, помирисале, вкусиле, сè што сме спомнале или замислиле, сè за што сме размислували или размислуваме, сè што е направено, што се прави или треба да се направи, сè што е добиено и што се добива... што ни се допаѓа или не – сето та се одразува на срцето и го надразува, пријатно или непријатно.
... Кога срцето го чува доброто расположение, тоа станува исполнето со свеќи кои јаросно горат и се гледаат од небото, привлекувајќи ја Божјата благонаклоност.
Дух на вера, надеж и преданост на волјата Божја - ете што треба да се чува во срцето.
Да би се умот држел само за кратките молитви, потребно е со внимание да се спушти во срцето; зашто ако остане во главата, каде што се одвива преплетување на помисли, тој нема да успее да се сосредоточи на едно... Кога вниманието ќе слезе во срцето, таа таму во една точка ќе ги привлече сите сили на душата и телото... Тоа сосредоточување на целокупниот човечки живот на едно место истиот час се онадворешнува проку особено чвство; тоа чувство и е зачеток на идната топлина...
Како да се сфати изразот да се сосредоточи умот во срцето? Умот е таму каде што е вниманието. Да се сосредоточи во срцето – тоа значи да се воспостави вниманието во срцето и со умот да се набљудува пред себе присутниот невидли Бог, обраќајќи Му се со славословие, благодарење и молење и пазајќи при тоа ништо од страна да не влегува во срцето. Тоа е сета тајна на духовниот живот.
А бидејќи таквото срце е разумно, тоа го созерцува Бога кој светли во него, и бидејќи е Бог блаженство, тоа блаженствува во него.
Главно е срцето да се направи чисто. Тоа е нечистоод самољубието, во кое живеат и делуваат сите страсти...
Каков гнев спалува срцето! Како го растргнува омразата! Како го изедува злобната завист! Колку невољи и маки му причинува незадоволената и посрамена суета!
Срцето држете го да биде недопирливо за страстите од овој век, кои заведуваат и опиваат.
Гледајте колку брзо и лесно се одвива делото кое ни се допаѓа, кое ни е на срцето! А пред она кое што не ни е на срце, рацете се тргаат и нозете не тргнуваат.
... Предметот што ќе ни се допре до срцето, брзо и сестрано да го разгледаме. Мислите при тоа се ројат сами од себе, а напорот колку и долго да трае, не ни паѓа тешко.
Во срцето треба да се породи и да се утврди чувството кон Бога... или да се раѓа секој пат – некогаш страв, некогаш надеж, некогаш љубов, некогаш брагодарност... Сето внимание треба да се запре на тоа, па другите помисли ќе отпаднат сами од себе. А чувството кон Бога произведува благодат Божја.
Никој не е овластен да управува со срцето. Тоа живее со посебен живот. Самото од себе се радува, самото од себе тагува. Тука ти ништо не може. Само владиката на сè, Кој сè држи во Својата десница, моќен е да влегува во него и да му ги усладува чувствата, не прилагодувајќи се на природниот тек од неговите промени.
Слушај, сине мој, и биди мудар, и насочувај го срцето на прав пат (Приказ. 23, 19). Од срцето непрестајно ислегуваат помисли, понекогаш добри, но воглавно зли. Злите никако не треба да се следат; но ни добрите не треба секогаш да се исполнуваат, зашто се случува и помислите кои инаку сами по себе се добри, на дело да се неумшни поради околностите. Ете заради што се бара внимание кон себеси и надгледување на сè што излегува од срцето – злото да се отфрла, а доброто да се просудува и исполнува само она што ќе се покаже како вистинско добро. Но, најдобро би било сосема да се заклучи срцето, како без допуштање на умот ништо да неби излегувало од него, ниту влегувало во него, и како умот би претходел на сè, одредуваќи ги движењата на срцето. Умот станува таков само тогаш кога е – ум Христов. Според тоа, умно – срдечно соединувај се со Христос, па внатре во тебе сè ќе биде исправно.
Во пустината учете се пустина да создавате во срцето... за да би постоеле само чист воздух и светло сонце, то ест, срце чисто и сеќавање на Бога. А под нозете тврда земја... цврста одлучност да се спасува и благоугодува на Бога.