на преподобниот наш отец Макариј Египетски

Нека ñ биде познато на твојата благоразумност дека за совршениот и осветен маж неопходно е не само тој самиот да биде во Бога, туку и Бог да биде во него, како што вели Господ: „Кој што е во Мене, и Јас во него” (Јован 15, 5). Божјиот човек потребно е и самиот да престојува во божествената скинија, а и оваа скинија да ја наместува на светата гора на пречистото Божество, па не само да ја опфаќа, туку и да биде опфатен од славата на Оној Кој не дозволува со таквиот да завладее мрачната сила на страстите. Зашто во достојните, поради светињата и својственото им бестрастие, престојува Спасителот, за како што е Тој Самиот бестрасен и оние што Го примиле да ги прави бестрасни, така што да не ги вознемирува и да не ги понесува секој ветар.

А некои не само што самите се далеку од тајните Христови, туку и го појат „ближниот свој со пијалок, измешан со злобата своја” (Авак. 2, 15) и вистината Божја ја држат во неправда, познато за Бога, како што е речено, е јавно во нив. Зашто „се заблудија во своите помисли” и се помрачи нивното неразумно срце (Рим. 1, 18-21), па велат дека срамните страсти се природни и вродени од Бога, мислам овде на расипаните задоволства, несправедливата раздразливост, непристојниот гнев, што не по Бога се активира, и сè што е слично на тоа.

Значи, отфрлајќи ги нивните искажувања како отклонувања од вистината, ја признаваме непринудената слобода што ни е дадена од Оној што нè створил, т. е. дека од нас зависи дали ќе се стремиме кон подобро и ќе се воздржуваме од лошо. Зашто справедливиот судија не би нè казнувал нас, обземени од страстите, кога Самиот би бил нивни Творец. Оставете го, оставете го, ве молам, ова учење, и да не помислуваме на тоа! Зашто ова неубаво и неразумно мислење е одвратно за побожната свест. Бог е создател на чисти и најпрекрасни природи, како што објавил Духот Свети при создавањето на светот, зашто вели: сè е многу добро (1. Мој. 1, 31). Јеремија, пак, натажен и зачуден од срамните страсти, вели: Господ не рече, кој е твој? Рече и би. Господ не заповедал, од устата на Вишниот нема да излезе зло, туку добро (Плач 3, 36-38). И затоа во Евангелието умствените сили Му поставуваат на Господа прашање: „Господаре, нели добро семе посеа на нивата Своја? Од каде сега, пак, овој какол во неа?” (Мат. 13, 27) На друго место самиот Спасител зборува за нив: „Секоја садница, што не ја насадил Мојот Отец небесен, ќе се искорне” (Мат. 15, 13). А дека секоја Божја садница е прекрасна сведочи Павле, во когошто говори Христос: „секое творение Божјо е добро” (1. Тим. 4, 4). Според тоа, знај дека страстите, кои се кријат во нас, не се наши, туку туѓи. Зашто речено е: „Од оние тајни очисти ме, и од туѓите запази го слугата Твој” (Псал. 18, 12 и 13); и: „туѓинци се кренаа против мене и силници го бараат животот мој” (Псал. 53, 3); и: „пресуди им, Господи, на оние кои ме навредуваат, и собори ги оние што се борат против мене” (Псал. 34, 1). А што означуваат зборовите „оние тајни”, или „оние кои ме навредуваат” и „што се борат против мене”, или оние „туѓите”, ако не лукавите духови, противниците на Христовите добродетели?

Проникни подобро дека и Законот копнее по чистотата според внатрешниот човек. „Не изговарај го,” вели, „напразно името на Господа, твојот Бог; зашто Господ, твојот Бог, нема да го очисти оној, што го употребува името Негово напразно” (5. Мој. 5, 11). Затоа и апостолот нè побудува, јасно зборувајќи: „Да се очистиме од секаква скверност”, не само „на телото”, туку „и на духот” (2. Кор. 7, 1); и на едно друго место вели: „откако ги очистиме срцата од лукава совест со попрскување” (Евр. 10, 22); и уште: „целиот ваш дух и душата и телото да се запазат без порок” (1. Сол. 5, 23); и: „да бидете... непорочни чеда Божји” (Филип. 2, 15). Значи, сите што сакаат да се удостојат да станат синови, треба да имаат не само непорочно тело, туку и непорочна душа, според кажаното: „Нека биде срцето мое непорочно во Твоите наредби, та да не се посрамам” (Псал. 118, 80). Зашто оние кои живеат според законот, исполнувајќи ги само плотските (телесните) оправдувања, ја запазуваат надворешната чистота, а оние што живеат според благодатта го сакаат и внатрешниот мир во светињата, покорувајќи Му се на Оној што рекол: „Ако вашата праведност не ја надмине праведноста на книжниците и фарисеите, вие нема да влезете во царството небесно” (Мат. 5, 20); затоа што фарисеите, слепи со умот, ја чистат „чинијата однадвор” (Мат. 23, 25), исто како што и сега сличните на нив нови фарисеи, неопитни според умот, украсувајќи го надворешниот човек, самите си се оправдуваат, додека Духот Свет не сведочи заедно со нивниот дух дека се Божји чеда, како што сведочи заедно со апостолот, кој вели: „Самиот Дух му сведочи на нашиот дух дека ние сме чеда Божји” (Рим. 8, 16). Тие во себе не сакаат да покажат растење во светињата на внатрешниот човек, туку се уверени само во телесните заслуги ‡ не знаат дека „сета слава на царската ќерка е внатре” (Псал. 44, 13). Секој од нас како да е сличен на мисловна смоква, од која Господ го бара внатрешниот плод, а не лисниот украс (Мат. 21, 19).

Значи, оној што ги штити срамните страсти како природни, а не како случајно навлезени во човекот, тој ја заменил „вистината Божја со лага” своја (Рим. 1, 25); затоа што, како што реков претходно, Нескверниот и Чистиот си направил и Свој лик сличен на Себе, „но поради завист од ѓаволот смртта влезе во овој свет” (Мурд. Сол. 2, 24). И така, бидејќи човечкиот род, зачнат во беззаконија и роден во грев (Псал. 50, 7), се отуѓувал уште од мајчината утроба и уште во материцата се наоѓал во заблуда, откако од времето на Адам почнал да царува гревот сè до Христовото доаѓање, се смилувало Јагнето Божјо и дошло со Својата сопствена сила да ги земе гревовите на светот, па го врзало оној што бил силен претходно и му ги одзело сосадите од него собрани како добивка, според кажаното: „плени плен”, и уште: „прими” плен (Псал. 67, 19).

Ние треба да се погрижиме да се ослободиме од пленетоста и да се облечеме во „образот на Небесниот”, исто како што бевме облечени во „обликот на земниот” (1. Кор. 15, 49), и да ги предоставиме „членовите” наши „да бидат робови на правдата за осветување” (Рим. 6, 19). Веруваме дека ние, кои без да се сопнуваме одиме во светлината, треба да ги видиме чудата Божји, слично на оној што рекол: „Отвори ги очите мои, и ќе ги разберам чудесата од Твојот закон” (Псал. 118, 18). Зашто како што во сетилните работи оној што оди во светлина не се сопнува, така и во оние работи што се однесуваат на мислата, оној што престојува во совршена светост не помислува на лукави нешта, не расудува лошо. Зашто нема ништо „општо... меѓу светлината и темнината” и никаква „сличност” на „храмот Божји со идолите” (2. Кор. 6, 14 и 16). Според тоа, сметај се за храм Божји и грижи се во срцето да не си претставуваш мисловни идоли. Зашто секоја страст којашто дејствува во душата е идол; зашто прекрасно е речено: „Кога некој некого победува, тој и го поробува” (2. Петр. 2, 19). Ако сме им се предале во ропство на плотските (телесните) страсти, тогаш очигледно е дека не сме Му слуги на светиот и бестрасен Дух, затоа што „никој не може да им слугува на двајца господари... Не можете,” речено е, „да им служите на Бога и на Мамона” (Мат. 6, 24). Храмот Божји е свет, „нема осквернение, или порок, или нешто слично” (Ефес. 5, 27), „зашто Светиот Дух... се оддалечува од” лагата и се отстранува „од неразумни умувања” и учењето „во лукава душа... нема да влезе” (Мудр. Сол. 1, 4 и 5).

Значи, отако ќе се увериме дека сиот наш закон се испишува во срцата со прстот Божји, „не со мастило, туку со Духот” Божји (2. Кор. 3, 3), да ја прифатиме вистината на Законодателот, Кој рекол: „Јас сум... вистината” (Јован 14, 6), Кој и обрезувањето на срцето го извршува, и во светоста на достојните го испишува законот на Својата благост, како што говори кај пророкот: „Ќе го вложам Мојот закон во утробата нивна и ќе го напишам во срцата нивни” (Јерем. 31, 33). Сите оние кои се трудат да влезат во „родот избран, царското свештенство, светиот народ, луѓето” избрани (1. Петр. 2, 9), лесно ја примаат во себе дејственоста на животворниот Дух.

Затоа просите и молете и ние да се удостоиме, макар и на кратко, да пристапиме кон еднообразната исправност на животот во Христа. Зашто таквата душа, откако го оставила црвенилото на лицето (Псал. 43, 16), и веќе не ја владеат нечистите помисли и не води љубов со лукавите, без сомнение влегува во општење со Небесниот младоженец, затоа што и самата е еднообразна. Ранета од љубовта кон Него, „копнее” (Псал. 83, 1), го пожелува, се осмелувам така да кажам, толку прекрасното мисловно и таинствено соединување со Него преку непропадливиот сојуз на заедничарењето во светињата. Навистина е блажена и среќна таквата душа. Поразена од духовната љубов, таа му станала достојна невеста на Бога Словото. Затоа нека каже смело, нека каже таа: Нека се зарадува душата моја во Господа: зашто ме облече во ризата на спасението и во одеждата на веселбата; како на младоженец ми стави венец и како невеста ме украси со убавина (Иса. 61, 10). Зашто Царот, засакувајќи ја нејзината добрина (Псал. 44, 12), ја удостоил да ја нарече не само храм Божји, туку и ќерка на Царот и царица. Храм Божји како усвоена преку Духот Свет, ќерка на Царот како посинета од Отецот на световите и царица како онаа која се соединила со Божеството на славата на Еднородниот. Како тоа Господ, еден по суштина, заради домостројувањето на човечкото спасение примил на Себе во преносна смисла многу имиња? Зошто е на едно место наречен камен (1. Кор. 10, 4) и врата (Јован 10, 7), на друго секира (Лука 3, 9) и пат (Јован 14, 6), и уште лоза (Јован 15, 1) и леб (6, 35)? Камен ‡ поради Својата непоколеблива сила и непристапноста; врата ‡ поради тоа што низ Него влегуваме во вечниот живот; секира ‡ затоа што ги пресекува корењата на порокот; пат ‡ затоа што ги води достојните до познанието на вистината; лоза ‡ затоа што преку Него се произведува виното што го весели срцето на човекот; а исто така и леб ‡ затоа што го укрепува срцето на словесната (свесната) твар. А на сличен начин и беспрекорната душа, којашто Му станала слична на Бога Словото, сама по себе едноставна, откако доста напреднала во духовните добродетели, се удостојува и за дарови. Го кажувам ова затоа што именувањето на невестата не е само тројно, туку вакви именувања има многу.

И знај дека нам ни претстои во ова да вложиме труд, додека не влеземе во Божјото светилиште, кај Бога, Кој ја весели младоста наша. Зашто на Спасителот Му е угодно, додека сè уште се наоѓаме во плот, да се удостоиме за Неговата бестрасност и да се исполниме со светињата, па да можеме смело да речеме: „иако во тело одиме, телесно не се бориме. Оружјето на нашето војување не е телесно, но со помошта Божја е силно да разрушува тврдини; со него ние уништуваме мудрувања, и секое превознесување, што се крева против познавањето на Бога” (2. Кор. 10, 3-5). Значи, ние треба уште овде на крстот да ги приковуваме гревовните страсти, според молитвата на пророкот: Приковај ја мојата плот за Твојот страв (Псал. 118, 120). Зашто под плот и крв, за коишто зборува апостолот дека „не можат да го наследат царството Божјо” (1. Кор. 15, 50), не треба да го подразбираме ова видливо тело (тоа е создадено од Бога), туку мудрувањето на плотта, кое се активира од духовите на злобата, кои, пак, дејствуваат „во синовите на неверието” (противењето) (Ефес. 2, 2). Затоа што кај совршените подвижници во Христа борбата „не е против крвта и плотта, туку против... светските управители на темнината од овој век, против поднебесните духови на злобата” (Ефес. 6, 12).

Значи, ако признаеме дека тоа дејство не е природно, туку е дејство на противничките сили, тогаш, ставајќи ја на себе воената опрема Христова, можеме да застанеме против нивните лукавства (Ефес, 6, 11), затоа што Спасителот ни подарува сила да настапуваме на змии и скорпии и на секаква непријателска сила (Лука 10, 19), па иако сè уште се наоѓаме во плот, да можеме смело да кажеме: „да мислев беззаконие во срцето мое, Господ немаше да ме услиши” (Псал. 65, 18); и: без беззаконие итав и се управував (Псал. 58, 5), т. е. без секоја плотска страст лесно ќе стигнам до живеалиштето на небесата, стремејќи се кон она кон што сум тргнал, „кон наградата на горното призвание” (Филип. 3, 14). Зашто, откако ќе ñ станеме туѓи на секоја страст, смело можеме да кажеме: Не само што „верата ја запазив,” туку и „патот го завршив” (2. Тим. 4, 7).

Не треба само да се поверува во Христа, туку и да се пострада заедно со Него, според кажаното: „Оти вам ви се даде дар поради Христа не само да верувате во Него, туку и да страдате за Него” (Филип. 1, 29). Само да веруваат во Бога е својствено за оние кои мудруваат на земен начин, па дури и за нечистите духови, коишто велат: Те знаеме Кој си Ти, Сине Божји (Марко 1, 24; Мат. 8, 29). Зашто и едните и другите се „непријатели на крстот Христов, нивниот крај е погибел, нивниот бог ‡ стомакот, а славата ‡ во нивниот срам; тие мислат за земните работи” (Филип. 3, 18 и 19). Гледаш ли дека не само отстапничките сили, туку и оние кои мудруваат на земен начин, се непријатели на крстот? А само оние, коишто во овој свет се распнале себе си и ги носат раните Господови на своите сопствени тела, можат да пострадаат и да се прослават заедно со Христа.

Оние кои се научиле правилно да философираат (љубомудруваат) и ги избавиле своите души од нечистотата на порокот, треба точно да ја знаат целта на философијата (љубомудрието), па, откако ќе го осознаат напорот на одењето и крајот на движењето, сосема да ја отфрлат надменоста и мислата за заслужноста, според заповедта, пак, на Писмото, да се откажат од својата душа и од животот и да го имаат пред очите само богатството, што Бог им го одредил како награда на оние коишто љубат токму за љубовта кон Христа, и кон кое ги повикува сите кои се решиле усрдно да се зафатат за подвигот. Ним во текот на таквиот подвиг доволно упатство им е ‡ крстот Христов. Носејќи го истиот, треба да се оди по стапките на Спасителот Бог со веселба и со добра надеж прифаќајќи го Неговиот домострој како свој закон и пат, како што кажал и самиот апостол: „Угледајте се на мене, како што и јас на Христа” (1. Кор. 11, 1); и уште: „Со трпеливост да побрзаме кон претстојната борба (подвиг), имајќи Го пред очи Началникот и Завршителот на верата ‡ Исуса, Кој, поради Неговата идна радост претрпе крст, откако го презре срамот, и седна од десната страна на престолот Божји” (Евр. 12, 1 и 2).

Треба да се плашиме да не ни се случи да се погордееме со даровите на Духот и напредокот во добродетелта да го претвориме во повод за надуеност и фалење, па да не ослабнеме во својот стремеж, поради вообразеноста, пред да го достигнеме очекуваниот крај, да не го направиме бескорисен претходниот труд и да не излеземе недостојни за совршенството кон коешто нè привлекувала благодатта на Духот. Затоа никако не треба да ја ослабнуваме усилбата во трудот, да се откажуваме од подвизите што ни претстојат, и ако нешто е направено претходно, со тоа да ја ограничуваме ревноста. Туку, според апостолот, треба она што е „зад” да го забораваме, а кон она што е „пред” да се стремиме (Филип. 3, 13), и да го скрушуваме срцето преку грижата за вложување труд, имајќи незаситна желба за правда, зашто оние што упорно го бараат совршенството треба да бидат гладни и жедни само за неа. Тие треба да се направат смирени и исполнети со страв, како луѓе кои се сè уште далеку од ветените блага и не се доближиле многу до совршената Христова љубов. Зашто оној што копнее по оваа љубов и гледа во горното ветување, пости ли, бдее ли или ревнува за некоја друга добродетел, не се гордее со претходните заслуги, туку исполнет со божествената желба и истрајно насочувајќи го погледот кон Оној што го повикува, колку и да се подвизува во нешто, сè си мисли дека е малечко во споредба со она кон коешто се стреми, и до крајот на овој живот ги употребува сите усилби, додавајќи му на трудот труд и на добродетелите добродетел, сè додека не се претстави пред Бога како достоен за почитување поради своите дела, но сепак, без да ја има во совеста мислата дека се направил достоен пред Бога. Зашто тоа е највисока заслуга на философијата (љубомудрието) ‡ кога големиот според делата се смирува со срцето и се осудува себе си за својот живот, преку стравот Божји го соборува високото мислење за себе, за да се наслади со ветувањето во онаа мера, во која, откако поверувал, го засакал истото, а не според тоа колку се трудел. Со оглед на тоа што даровите се големи, невозможно е да се најде труд достоен за нив. А големи треба да бидат верата и надежта, за според нив, а не според трудот, да се одреди наградата. А основа на верата е ‡ духовната беда и безмерната љубов кон Бога.

Мислам дека е доволно кажано за оние, коишто во согласност со целта на надежта се решиле да живеат љубомудрено. Сега треба на она што го кажавме да додадеме како треба таквите да се однесуваат еден кон друг, каков труд да засакаат за да го завршат својот пат заеднички, додека не стигнат до горниот град.

Кој е решителен да не го почитува она што во овој свет е прифатено како достојно за почитување, се откажува од роднините, се откажува од секоја долна слава, а пред очите ја има небесната чест и духовно е соединет со браќата по Бога, тој заедно со светот треба да се откаже и од својата душа. А откажувањето од душата се состои од тоа во ништо да не ја бара, а повеќе да ја поправа, својата волја, настојателот за него да стане Божјо слово, него да го користи како добар капетан, кој сета полнота на братството во едномислие ја насочува кон пристаништето на Божјата волја.

Не треба ништо да стекнува или да нарекува своја сопственост, одделно од она што е заедничко, освен облеката којашто го покрива телото. Зашто ако човек ништо од тоа нема, а ја слече и животната грижа за себе, тогаш ќе се грижи за општата потреба и усрдно, со задоволство и надеж ќе фати да ги исполнува наредбите од оние што началствуваат, како доброжелателен и простодушен Христов слуга, предаден на она што ги задоволува општите потреби на браќата. Ова го бара и на ова побудува Господ, велејќи: Ако некој од вас сака да биде прв и најголем, нека биде последен од сите, слуга на сите, роб на сите (Мат. 20, 27 и 28).

Значи, служењето не треба да биде наградувано од луѓето и на оној што служи да не му донесува никаква чест и слава. Треба, според напишаното, да не излезе дека тој е човекоугодник, кој неискрено, само пред очите, служи, туку да им служи не на луѓето, а како на самиот Господ (Ефес. 6, 6), и да оди по тесниот пат. Оној што со задоволство на својот врат го прифатил единствено Неговиот јарем и го носи истиот до крајот, тој задоволен, со добра надеж, се стреми кон крајот. Според тоа, треба себе си да се потчинуваме на сите и да им служиме на браќата, како некој должник, кој земал заем од нив, ја презел на својата душа грижата за сите и го исполнува долгот на љубовта.

Но и оние кои началствуваат во духовното собрание, имајќи ја предвид важноста на грижата којашто е поставена врз нив и расудувајќи за лукавствата на злобата што зломисли против верата, треба да се подвизуваат на начин достоен за своето началствување, а не да мислат на својата власт. Зашто тоа е опасно. Некои, мислејќи за тоа како да началствуваат над другите и да ги насочуваат кон небесниот живот, без да забележат, се погубиле себе си со високото мислење за себе. Затоа во делото на началствувањето претстојателите треба да се трудат повеќе од другите, а да мислат за себе посмирено од подвластените, со својот живот да им бидат на браќата образец на служење и на доверените на нивното началство да гледаат како на Божји залог. Зашто, ако постапуваат така, образувајќи го свештеното собрание преку услужливоста, и јавно поучувајќи според потребата на секого, за да се запази соодветниот секому чин (достоинство), а тајно, во мислите, како што им приличи на благодарните слуги, чувајќи го смиреномудрието и верата, тогаш преку таквиот живот тие за себе ќе добијат голема награда. Тие треба да се грижат за потчинетите така како што добрите воспитувачи се грижат за малечките деца што им се доверени од страна на нивните татковци. Воспитувачите, имајќи ги предвид карактеристиките на децата, некого удираат, некого советуваат, некого пофалуваат, а со некого постапуваат на некој друг начин, и тоа не го прават од милост или од омраза кон нив, туку така како што е својствено на работата и во согласност со наравта на детето, за децата да станат чесни во овој живот. Така и ние треба, отфрлајќи ја омразата кон браќата и тврдоглавоста, да го сообразуваме зборот со силата и расположението на секого. За едно нешто укори, за нешто друго посоветувај, некого утеши, во согласност со потребата на секого, употребувајќи лек, според примерот на добриот лекар. Зашто лекарот, проценувајќи врз основа на страдањето на болниот, употребува де слаб, де најсилен лек, не се оптоварува со никого што бара лекови, туку ја сообразува вештината со раните и со силата на телото. А ти прилагодувај се на потребата на делото, па откако добро ќе ја воспиташ душата на ученикот, кој го обраќа погледот кон тебе, нејзината добродетел да ја прикаже душата пред таткото светла и да ја направи достојна наследничка на татковиот дар. Ако така постапувате еден со друг, и настојателите и оние кои ги признаваат нив за свои учители, и почнете едните со радост да се покорувате на наредбите, а другите со задоволство да ги водите браќата кон совршенство, натпреварувајќи се во почитувањето еден кон друг (Рим. 12, 10), тогаш на земјата ќе живеете ангелски живот.

Да не се виѓава во вас никаква надуеност, туку сите вас да ве поврзува протодушноста, едномислието, искреното расположение еден кон друг, секој да се убеди самиот во себе дека е полош не само од браќата што живеат со него, туку и од секој човек. Кој го знае тоа, тој навистина ќе биде Христов ученик. Зашто „секој што се воздига, ќе биде понизен, а кој се понизува ќе биде воздигнат” (Лука 18, 14); и уште: „кој сака да биде прв, нека биде последен од сите, и на сите слуга” (Марко 9, 35). „Како што и Синот Човечки не дојде да Му служат, туку дојде да послужи и да ја даде душата Своја за откуп на мнозина” (Мат. 20, 28). И апостолот вели: „Ние себе не се проповедаме, туку Христа Исуса Господа; што се однесува, пак, до нас, ние сме ваши слуги поради Исуса” (2. Кор. 4, 5). Според тоа, знаејќи ги и плодовите на смирението и штетата од надуеноста, подражавајте Го Владиката.

Љубејќи се еден со друг, заради заедничкото благо, не плашете се ниту од смртта, ниту од некоја друга казна, туку по истиот оној пат, по кој одеше меѓу нас Спасителот, и вие одете кон Него, и како во едно тело и во една душа итајте кон вишното звање, љубејќи Го Бога и љубејќи се еден со друг, затоа што љубовта и стравот Господов се првото исполнување на законот. Затоа секој од вас треба во својата душа да ги постави стравот и љубовта како некаков непоколеблив и цврст темел и да ја напојува душата со добри дела и продолжителна молитва. Зашто љубовта кон Бога во нас обично не се раѓа едноставно и сама од себе, туку по многу напори и големи грижи, и во содејство со Христа, како што искажала премудроста. Зашто речено е: „Ако ги бараш (знаењето и разумот) како сребро и ги истражуваш како ризница, ‡ ќе го разбереш стравот Господов и ќе го најдеш знаењето за Бога” (Изрек. 2, 4 и 5).

А пронаоѓајќи го знаењето за Бога и разбирајќи го стравот, лесно ќе напреднеш и во следното, т. е. во љубовта кон ближниот. Кога е вложен првиот и голем труд, тогаш второто, како помалечко, со многу помалку вложен труд следува по првото. А без првото и второто не може да биде чисто. Зашто оној што не Го љуби Бога со сета душа и со сето срце, ќе може ли да се грижи правилно и без мамење за љубовта кон браќата, не исполнувајќи ја љубовта кон она, поради коешто и се грижиме за љубовта кон браќата? Кој е таков, не Му ја предал сета душа на Бога, не ñ се приближил сè уште на Божјата љубов, со него, како со невооружен човек, лесно овладува пронаоѓачот на гревот, или заплеткувајќи го со лукави помисли и правејќи заповедите на Писмото да му изгледаат тешки и служењето на браќата неподносливо, или доведувајќи го до вообразеност и надуеност преку самото тоа што тој им служи на слични на него слуги и убедувајќи го дека, со оглед на тоа што ги исполнил Господовите заповеди, станал голем на небесата.

А тоа не е мала грешка, затоа што приврзаниот и мил слуга треба судот за приврзаноста да Му го остави на Владиката, а не самиот да се прави судија наместо Владиката, сам фалејќи си го својот живот. Зашто ако самиот се направи судија, отфрлајќи го вистинскиот Судија, тогаш таму нема да има награда, зашто уште пред Неговиот суд си се пофалил и самиот си изградил високо мислење за себе. Според искажувањето на Павле, неопходно е „самиот Дух (да) му сведочи на нашиот дух” (Рим. 8, 16), а не со нашиот суд да се оценуваат нашите дела. Зашто речено е: „Не оној, што се фали сам, е достоен, туку оној, когошто Господ го фали” (2. Кор. 10, 18). А оној што не го дочекува Неговиот суд, туку го претекнува, тој силно ја бара човечката слава, добивајќи за себе од браќата чест преку своите сопствени напори и постапувајќи така како што им е својствено на неверните. Зашто неверен е оној кој наместо небесните почести ги брка човечките почести, како што на едно место вели самиот Господ: „Како можете вие да поверувате, кога примате слава еден од друг, а славата, што е од Единиот Бог, не ја барате” (Јован 5, 44)? Мене ми се чини дека тие се слични на оние што ја чистат „чашата и чинијата однадвор”, а однатре се полни со секакви пороци (Мат. 23, 25).

Според тоа, пазете со вас да не се случи нешто слично, туку насочете ги душите нагоре, и ваша единствена грижа нека биде да Му угодувате на Господа, да не го губите сеќавањето на небото, да не ги прифаќате почестите на овој век. Така движете се, не разгласувајќи ги своите подвизи во добродетелта, па оној што ја сугерира желбата за земни почести, и кој, кога ќе најде нешто малку и со тоа ќе го оттргне вашиот ум, од занимавањето со вистинските работи го фрла човекот во празни работи полни со лага, кога ќе види дека воопшто не може да најде ниту време, ниту пригода да ги улови душите кои престојуваат горе, да погине и да остане мртов. Зашто смрт за ѓаволот е ако порокот не се оствари (исполни) и остане неактивен.

А кога во вас ќе ја има љубовта Божја, по неа неопходно нека следи и останатото: братољубието, кротоста, нелицемерноста, продолжителната и усрдна молитва, со еден збор, секоја добродетел. А со оглед на тоа што ова претставува еден голем имот, за да се стекне истиот неопходни се големи напори, кои се преземаат не за да ги видат луѓето, туку за да Му се угоди на Господа, Кому Му е познато сè што е скриено и кон Кого постојано треба да го насочуваме погледот. Неопходно е да ја испитуваме внатрешноста на душата и да ја оградуваме со побожни мисли, па противникот да не може да си најде пат или пригода за неговата зла намера. Неопходно е изнемоштените елементи на душата да ги вежбаме и да ги водиме кон сознавање на доброто и злото. А да ја вежба душата умее умот кој Го следи Бога и со себе кон Него ја преселува секоја душа, лекувајќи го расипаното преку љубовта кон Бога, преку скриеното разбирање на добродетелта и преку делата на заповедта, и соединувајќи го истото со она што е силно.

Бидејќи единствен чувар и лек за душата е ‡ со љубов да се сеќава на Бога и постојано да се држи до добри мисли, тогаш да не го одлагаме тоа, па кога јадеме, пиеме, се одмораме, правиме нешто, зборуваме, сè, колку што зависи од нас, да придонесува за Божјата, а не за нашата сопствена слава, и нашиот живот да нема никакво осквернување или нечистота, поради навалата на лукавиот. Освен тоа, на оние кои Го љубат Бога им е лесен и пријатен трудот околу исполнувањето на заповедите, затоа што Божјата љубов го прави подвигот лесен и посакуван.

Значи, лукавиот на сите начини се обидува да го искорне од душите стравот Господов и да ја ослабне љубовта кон Господа преку беззакони задоволства и пријатни мамки, и внимава да ја фати душата кога таа не е облечена во духовни оружја и не е чувана, и да го растури трудот наш, сугерирајќи ни ја земната слава наместо небесната и на реален начин помрачувајќи го она што е прекрасно со она што изгледа добро за измамените од мечтата. Зашто ако најде безгрижни стражари, ќе умее да одбере време да се помеша во трудот околу добродетелите и, заедно со пченицата, да посее и свој какол, т. е. злословие (оговарање), надуеност, суета, желба за чест, раздор и другите производи на злобата. Затоа треба да бидеме бодри, насекаде да набљудуваме за да го забележиме непријателот ако употреби некаква бесрамна итрина, и да го одбиеме уште пред да се допре до душата.

Постојано сеќавајте се дека Авел Му принесе на Бога како жртва од првородените овци и од нивното сало, а Каин принесе земни плодови, ама не првите плодови. И речено е: „И Господ погледна” на жртвите на Авел, а на даровите на Каин „не погледна” (1. Мој. 4, 5). Каква полза имаме ние од ова што е кажано? Тоа нè поучува дека на Бога Му е благоугодно сè што се прави со страв и вера, а не нешто што е скапо, а е направено без љубов. И Авраам добил благослов од Мелхиседек токму затоа што на свештеникот Божји му принел од првините и од најважното од имотот. А најважно и најдобро од имотот се нарекува самата душа и самиот ум, преку што и ни се заповеда не скржаво да Му вознесуваме на Бога пофалби и молитви и не нешто обично да Му даруваме на Владиката, туку со сета љубов и срдечно да Му го посветуваме она што е најдобро во душата, или, поточно кажано, целата и самата душа, па постојано хранејќи се со благодатта на Духот и примајќи ја Христовата сила, добро да го завршиме спасителното движење и истото да си го направиме за себе лесно и пријатно, дури и кога тоа ги надминува барањата на правдата; затоа што самиот Бог ни помага во ревносните напори и преку нас ги извршува делата на правдата. Овде да го завршиме словото за ова.

А што се однесува на тоа, која од добродетелите треба да ја сметаме за повисока и во која да се вежбаме пред сите други, а исто така која од сите нив е втора и како следат останатите делови едно по друго ‡ за ова нема потреба ни да се зборува. Затоа што сите тие меѓусебно се еднакви по чест, и оние што се вежбаат во нив се издигнуваат на самиот врв, движејќи се од едната преку другата добродетел. Така, едноставноста нè предава на послушноста, послушноста на верата, верата на надежта, надежта на служењето, служењето на смирението, а во смирението нè прифаќа кротоста и нè доведува до радоста, радоста, пак, до љубовта, а љубовта до молитвата. И на тој начин, зависејќи една од друга, и поврзани една со друга, тие го издигнуваат оној што се држи до нив на најпосакуваниот врв. Исто како што и од спротивната страна лукавството, со помош на своите сопствени членови, ги води своите другари до крајната злоба.

Вие, пак, треба, најмногу од сè, постојано да престојувате во молитвата, зашто таа како да е предводничка на хорот на добродетелите. Преку неа од Бога ги измолуваме и останатите добродетели. Оној кој постојано престојува во молитва, како да влегува во општење со Бога и се соединува со Него преку таинствената светост и преку некоја духовна дејственост, и преку неискажливото расположение на срцето. Зашто тој уште овде Го прифаќа Духот како водич на патот и соборец и се разгорува од љубовта кон Господа и гори од желба, и не наоѓа наситка во молитвата, но непрестајно се распалува со љубовта кон Благиот и ја напојува душата со усрдност, според кажаното: „оние што ме јадат, погладни ќе бидат, а оние што ме пијат, пожедни за мене ќе бидат” (Мурд. Сир. 24, 23), и на едно друго место: „си ми го исполнил срцето со радост” (Псал. 4, 7). И Господ рекол: „Царството Божјо е во вас внатре” (Лука 17, 21).

А на какво царство внатре во нас Тој мисли? Не е ли тоа веселоста, што им се дава на душите одозгора од Духот? Зашто тоа служи, така да се каже, како показател и залог на вечната радост, со којашто ќе се хранат душите на светите во очекуваниот век. Значи, Господ нè утешува со дејството на Духот во секоја наша мака, за да нè спаси и да ни ги предаде духовните богатства и Своите дарови. Зашто речено е: „Кој нè утешува при секоја наша мака, та и ние да можеме да ги утешиме оние што се наоѓаат при секаква мака” (2. Кор. 1, 4); и: „срцето мое и телото мое со радост се стремат кон живиот Бог” (Псал. 83, 2); и: „како со маст и елеј се наситува душата моја” (Псал. 62, 5). Сево ова, во вид на претскажување, ни ги претставува веселбата и утехата што ги дава Духот.

Бидејќи, пак, покажавме која е целта на побожноста којашто треба да си ја претстават пред себе оние што се решиле да водат богољубив живот ‡ имено, душевната чистота и вселувањето на Духот во нив, преку поттикнувањето на добри дела ‡ секој од вас првин нека ја подготви душата во согласност со споменатата цел и пред сè нека ја постави љубовта кон Бога, па да се посвети, по Божја волја, на молитви и постови, сеќавајќи се на оној кој нè побудува непрестајно да се молиме (Кол. 5, 17), и престојувајќи во молитвата и во Господовите ветувања, како што е кажано: колку повеќе Бог ќе „ги заштити Своите избраници, што викаат кон Него дење и ноќе” (Лука 18, 7). Зашто речено е: „Им кажа и парабола за тоа, оти секогаш треба да се молат и да не паѓаат со духот” (1). А дека ревносно правената молитва ни дарува многу нешта, и самиот Дух Го вселува во нашите души, ова јасно го покажува апостолот, кога нè побудува и вели: „со секаква молитва и прозба молете се со духот во секое време и грижете се за тоа со постојанство и молба” (Ефес. 6, 18).

Штом некои од овие браќа ќе се посвети на тој дел, т. е. на молитвата, тогаш тој почнува да се грижи за една прекрасна ризница, и со исправна совест, којашто му приличи само на љубителот на венецот достоен за славење, никогаш произволно не греши со мислата и не го прави она што треба по нужност, односно против својата волја, туку ñ удоволува на љубовта и на душевната желба и им овозможува на сите да ги видат јасно добрите плодови на неговата истрајност. Но треба и другите на таквиот да му даваат време и да се радуваат на неговата истрајност во молитвата, па и самите тие да станат заедничари на добрите плодови, зашто со самото тоа што и тие се насладуваат од таквиот живот и самите стануваат негови заедничари. А и Господ самиот им дава на оние кои просат сила да се молат како што треба, според кажаното: му дава молитва на оној кој се моли (Јов 22, 2).

Значи, треба да Го молиме Господа и да знаеме дека за оној кој престојува во молитвата, во едно толку важно дело, подобро е со голема усрдност, со сите сили, да се подвизува во борбата, затоа што големите победнички награди бараат и големи напори, и злобата на таквите подвижници особено и насекаде им поставува стапици, се грижи и се труди и упорно бара начин да ги одврати од ревноста. Од овде се сонот и тежината во телото, размазеноста на душата, унинието, мрзеливоста, нетрпеливоста, и останатите слабости и последици од порокот, од кои гине душата, постепено ограбувана и предавана под власта на нејзиниот непријател. Така, мислата, како мудар капетан, треба да пази на молитвата, ни најмалку да не обрнува внимание на немирот што сака да го предизвика лукавиот дух, да не дозволува да ја зафатат неговите бранови, туку право да гледа кон горното пристаниште и непорочната душа да Му ја враќа на Бога, Кој истата ти ја доверил на тебе и ќе си ја бара назад.

Според Писмото, не е добро и благоугодно да паѓаме на колена, да се спружуваме на земја, по примерот на некои кои паѓаат на земја за време на молитвата, додека мислата им лута далеку од Бога, туку, откако ќе ја оддалечиме од себе секоја мрзеливост на помислите и секоја неправедна мисла, заедно со телото и сета душа да ја предадеме на молитвите.

И настојателите најдраговолно треба да соработуваат со таквиот преку своите совети, да ја потхрануваат кај оној што се моли желбата да ја достигне поставената цел и внимателно да ја очистат неговата душа. Во таков случај, плодот на добродетелите, што им се покажал на оние што боледуваат, корисен е не само за оној што направил одреден напредок, туку и за оние коишто се сè уште млади и уште имаат потреба од воспитување (обучување), ги утешува и побудува да го подражаваат она што го гледаат. А плодовите на искрената молитва се: едноставноста, љубовта, смиреномудрието, постојаноста, незлобивоста и сè што е слично на тоа, а кое трудот на усрдниот во молитвата, пред вечните плодови, го раѓа овде во текот на животот. Со овие плодови се украсува молитвата. А ако ги нема нив, тогаш трудот е залуден.

И не само молитвата, туку и секој пат на љубомудрието (философијата), ако го раѓа она што го споменавме погоре, навистина е пат на правдата и води до вистинскиот крај. А оној кој е лишен од овие плодови останува само со празното име и личи на неразумните девојки, на кои, кога им било потребно, им снемало елеј во брачната одаја, затоа што во душата ја немале светлината ‡ плодот на добродетелта и духовниот светилник во умот. Затоа Писмото со право ги нарекло неразумни, поради губитокот на добродетелта пред да дојде младоженецот, поради што и се затвориле за нив, сиротите, вратите на горната брачна одаја. Писмото не им ја припишало како заслуга грижата за девството, затоа што кај нив не се нашла дејственост на Духот. И сосема со право. Зашто, каква корист од обработувањето на лозјето, кога во него нема плодови, заради кои земјоделецот вложува труд? Што добиваме од постот, молитвата, бдеењето, ако го немаме мирот и љубовта, и останатите плодови на духовната благодат, коишто ги набројува светиот апостол? Зашто љубителот на горната земја заради нив го вложува сиот свој труд, преку нив Го привлекува Духот и со нив, стапувајќи во општење со благодатта, раѓа плодови и со веселба се насладува со делото што духовната благодат го извршила во неговото смиреномудрие и грижата за работите.

Значи, напорите околу молитвата и постот и останатите дела треба да се прават со големо задоволство, со добра надеж, а цветовите и плодовите на овие напори да се прифаќаат како дејства на Духот. Зашто, ако некој почне да си ги припишува на себе и на своите напори, тогаш, наместо оние чисти плодови, во него ќе се роди вообразеноста и некакво мудрување. А овие страсти, како нешто што се расипало, зародувајќи се во душите на лесномислените луѓе, го уништуваат и погубуваат секој труд. А што треба да прави оној што живее за Бога и се надева на Него? Со задоволство да престојува во подвизите на добродетелта, а ослободувањето на душата од страстите и надежта да се издигне до совршенството на високиот степен на добродетелите да ги остава на Него и да се поверува на Неговото човекољубие.

Оној што така се устроил себе си, се предал во нешто, вкусил од благодатта, тој се движи напред без напор, презирајќи ја злобата на непријателот, како веќе да им станал туѓ на страстите и како да е веќе ослободен од нив по Христовата благодат. Исто како што оние што, поради својата негрижа за доброто, во својата природа внесуваат лукави страсти и со радост го поминуваат животот во нив, без напор им удоволуваат, како на некакво вродено и за нив својствено сластољубие, породувајќи љубов кон стекнување, завист, лукавство, и друго од наследството на противничката злоба: така и вистинските Христови работници (делатели), преку верата и трудот во добродетелта, со неискажливо задоволство ги жнеат како плод од благодатта на Духот претпостојните за нив богатства, без особен напор ги усовршуваат во себе вистинската и неизменлива вера и непоколебливиот мир, вистинската добрина и сето останато, после што душата, станувајќи подобра од самата себе и посилна од злобата на непријателот, во себе Му приготвува чисто живеалиште на Светиот Дух, достоен за поклон, од Кого го примила бесмртниот Христов мир и преку Кого се соединува со Господа и се прилепува кон Него. А кога ќе ја прими благодатта на Духот, ќе се прилепи кон Бога и ќе стане со Него еден дух, таа не само што лесно ќе ги извршува делата на сопствената добродетел, без борба со непријателот, за да ги издржи неговите напади, туку, што е најважно од сè, ќе ги прими на себе страдањата на Спасителот и ќе се насладува со нив повеќе од оние што го сакаат светот со почестите од луѓето, долната слава и власт. Зашто за христијаните, коишто со добар живот и по дарот на Духот дошле до мерата на духовната возраст на дадената им благодат, и слава и радост, и најголема наслада со секое задоволство им е да бидат намразени заради Христа, гонети, за верата во Бога да поднесуваат секакви маки и навреди. За таквиот, кој е потполно утврден во надежта дека ќе земе удел во воскресението и ќе ги наследи идните богатства, секоја навреда, тепање, гонење, и сите останати страдања, дури до крстот, му служат како радост, успокојување и залог за небесните ризници. Зашто речено е: „Блажени сте вие, кога ќе ве срамат и прогонат” сите луѓе, „и кога ќе говорат против вас секакви лоши зборови лажно ‡ заради Мене! Радујте се и веселете се, зашто голема е вашата награда на небесата” (Мат. 5, 11 и 12)! И апостолот вели: „Не само со тоа, туку се фалиме и со маките” (Рим. 5, 3); и на едно друго место: „Со многу поголема радост ќе се фалам со своите немоќи, за да се всели во мене силата Христова. Затоа добро ми е во слабостите, во навредување, во маки” во затвори, „оти кога сум слаб, тогаш сум силен” (2. Кор. 12, 9 и 10); и уште: како служител Божји, со големо трпение (2. Кор. 6, 4). Самата благодат на Духот ја опфаќа сета душа, и кога ќе го наполни живеалиштето со веселба и сила, ги прави слатки за душата Господовите страдања преку надежта во идните нешта, одземајќи го чувството за сегашните болки.

Затоа, бидејќи се подготвувате во соработка (содејство) со Духот да стигнете до толку висока сила и слава, така и живејте, со радост прифаќајќи се за секој напор и за секој подвиг, за да се покажете достојни за доаѓањето на Духот во вас и за наследството заедно со Христа, никогаш не изнемоштувајте и не ослабувајте од мрзеливост, па и вие самите да не паѓате, а и за другите да не бидете виновници за грев. А ако некои сè уште го немаат во себе дејствувањето на високата молитва, и волноста и силата што ги бара ова дело, и се скудни во оваа добродетел, тогаш нека бидат послушни во нешто друго, служејќи усрдно, според мерата на силите, работејќи драговолно, со задоволство угодувајќи им на другите, не за да заслужат чест како награда и не заради човечката слава, не малаксувајќи во напорите поради размазеноста или мрзеливоста, служејќи не како на некое туѓо тело и на некоја туѓа душа, туку како на слуги Христови, како на свои органи, па вашето дело пред Бога да се покаже дека е чисто и вистинито.

азмислувајќи за љубовта кон добрите дела, никој нека не се изговара дека нема сили да го направи она што ја спасува душата. Затоа што Бог на Своите слуги не им заповеда нешто што е невозможно, туку им укажал една толку преизобилна и богата љубов и благост на Божеството, што секому му дава можност, според неговата волја, да направи нешто добро, и никој од оние кои имаат добра желба (сакање) не останува без можност да се спаси. „И кој напои еден,” речено е, „со чаша студена вода како Мој ученик, вистина ви велам, нема да ја загуби својата награда” (Мат. 10, 42). Што е полесно да се исполни од оваа заповед? За една чаша студена вода следува небесна награда. И погледни колку неизмерно човекољубие! Речено е: „Доколку сте го направиле тоа на еден од овие... Мене сте Ми го направиле” (Мат. 25, 40). Она што е заповедено има малечко значење, а стекнувањето на послушноста е голема работа и богато се наградува од Бога. Значи, Тој не го бара она што е над силите, туку ако направиш нешто малечко или големо, ти следува награда соодветна на твојата добра волја. Ако правиш нешто во име Божјо и од страв Божји, тогаш дарот е светол и не може да ти се одземе. А ако правиш нешто за да се покажеш и заради слава човечка, тогаш чуј што вели самиот Господ со клетва: „Вистина ви велам, оти тие ја добиле веќе својата награда” (Мат. 6, 16). Затоа, за да не ни се случи и нам истото, Тој им објавува на Своите ученици, а преку нив и на нас: Внимавајте, милостињата, или молитвата ваша, или постот ваш не ги покажувајте „пред луѓето... инаку, нема да имате награда од вашиот Отец небесен” (Мат. 6, 1). Значи, заповедал да се тргаме настрана и да ги одбегнуваме овие смртни и од смртните оддавани пофалби, оваа свенлива слава што ни бега, а да ја бараме само онаа слава, на која невозможно е ниту убавината да í ја искажеме, ниту крајот да í го пронајдеме, преку којашто и ние да можеме да се удостоиме за оние неискажливи тајни во Христа Исуса, нашиот Господ. Нему слава во вековите на вековите! Амин.