Прашања до духовникот

Архимандрит Јован Крестјанкин

Многумина сметаат, дека да се живее според верата и да се исполнува волјата Божја е многу тешко. Но реално тоа е многу лесно. Потребно е само да обрнеме внимание на ситните нешта, на незначителните, и да се потрудиме да не грешиме во малите работи. Тоа е најлесниот и наједноставниот начин да навлеземе во духовниот свет и да се приближиме кон Бога. Обично човек смета, дека Творецот од него изискува значајни дела, потполно самооткажување, сецело уништување на неговата само-личност. Толку се плаши од вакви слични мисли, што дури му е страв да пристапи кон Бога, се крие од Него како Адам кога согреши, и не се осмелува да проникне во Словото Божјо. Си мисли:“Така или инаку не можам да направам ништо за Бога и за својата душа, подобро да стојам на страна од духовниот свет, да не мислам на вечниот живот, на Бога, да си живеам онака како што си знам.“
Во почетокот на религиозниот живот постои некаква своевидна “хипноза од големите дела“ – “или ќе направам  нешто големо или ништо“. И не се прави ништо ниту за Бога, ниту за својата душа. Восхитувачки е, тоа што колку повеќе човекот е оддаден на едноставен начин на живот, толку повеќе се стреми да биде чесен, чист, верен на Бога и во најмалите нешта. А секој, кој што сака да се доближи до Царството Божјо, треба да се стреми да се здобие со правилен однос кон едноставните нешта.

“Да се приближи“ – тоа е тешкотијата на религиозниот пат. Обично човек присакува да влезе во Царството Божјо неочекувано дури и за самиот него, магиски, како чудо, или на некој начин веднаш, преку некој подвиг.
Но, ниту едното, ниту другото е вистинско откривање на духовниот свет. Човек не се доближува до Бога магиски – чудесно; останувајќи на земјата стран на стремежот кон Царството Божјо, не може да  ја откупи ризницата на Царството Божјо со некакви надворешни постапки. Делата се неопходни, за човекот да се привикне кон вишиот живот, кон светлата волја, кон доброљубие, кон праведното и чисто срце, кон нелицемерна љубов. Всушност, преку малите секојдневни постапки, сето тоа може неосетно да се вкорени во човекот. Малите добрини се толку потребни за човечката личност, колку што му е потребна водата на цвеќето. Половина чаша е доволна, за да се врати во живот. Кога човек е гладен или гладувал подолго време, не е потребно да изеде цела торба леб, за да се засити. На организмот му се доволни неколку кришки. Животот сам ни дава прекрасни примери за важноста на малите нешта. Сакам да ви обрнам особено внимание на малите и лесни за исполнување нешта, коишто истовремено се многу важни. “Кој ќе напои еден од овие мали само со чаша студена вода, зашто е ученик, вистина ви велам, никако нема да ја загуби својата награда” (Мат. 10:42). Од овие Господови зборови јасно се гледа од колкава важност се малите добри дела. Чаша вода – тоа воопшто не е многу. Во времето на Спасителот Палестина не била пустина, како што е денес, туку расцветана плодородна земја, затоа и чаша вода не билa којзнае колку вредно нешто, но не била без значење во времето кога луѓето претежно патувале пеш. Но, кога Господ говори за значењето на малите нешта, не се ограничува само на спомнување на чашата вода, туку додава дека таа треба да биде дадена “во име на ученик“. Ова е важен детал и треба да му се обрне особено внимание.

Најдобри се делата извршени во името на Христа, во името Господово. “Благословен е Оној Кој доаѓа – во секоја смисла – во името Господово“. Духот и името Христово им придаваат вечна вредност на најмалите нешта. И обичната човечка жртвена љубов, која е одблесок на Христовата, го прави значаен и драгоцен секој збор, секој гест, секоја солза, секоја насмевка, секој поглед. И ете, Господ вели, дека малото добро дело дури и да не е направено во Негово име, туку во името на Негов ученик, пак има огромна вредност во вечноста. “Во име на ученик“ – тоа е лимит на заедница со Неговиот Дух, Неговото дело, Неговиот живот...

Забележувате, дека многу често нашите постапки се егоистични, од корист. Господ ни обрнува внимание на тоа, кога ни советува да ги каниме во својот дом не оние, кои по правило и нас ќе не поканат на нивната трпеза, туку да ги поканиме луѓето, кои имаат потреба од помош, поткрепа, утеха. Нашите гостувања често се претвораат во расадник на егоизам, злословие и  суета. Сосема друго е добриот, другарски разговор, човечкото општење – тоа е благословено, тоа ја крепи душата, ја прави поистрајна во доброто и во вистината. Но световното, неискрено, лицемерно  општење е болест на човештвото и смртна закана за нашата цивилизација.

Во секое човечко општење, неизоставно треба да присуствува и добриот Христов дух, јавно или  сокриено. И тоа скриено присуство на Божјиот Дух во едноставните и убави човечки односи е таа атмосфера на “учеништво“, за која говори Господ. “Во име на ученик“ – тоа е првиот степен на општење меѓу луѓето во името на Самиот Господ Исус Христос...

Мнозина, макар што не Го познаваат Господ и прекрасното општење во Негово име, сепак прават разлика помеѓу своето бескорисно чисто човечко однесување и она кое ги приближува кон духот Христов. Многумина можат да стојат на тој степен на добрина, за која Господ говори како за “подавање на чаша вода“ само во името на ученик. Можеме да кажеме – сите. Добро е да ги примаме буквално овие Христови зборови и да се стремиме да му помагаме на секој човек. Ниту за миг, вакво или слично однесување нема да биде заборавено од Бога, како што “ниту едно врапче не е заборавено од Бога“ (Лука 12,6). Ако луѓето се мудри, тие ќе се стремат кон малото и лесно исполнителното и преку него ќе се здобијат со вечно живеалиште. Великото во спасението на луѓето е во тоа, што тие ќе можат да се се прикалемат кон стеблото на вечното дрво на животот и преку најмалото гранче – добрата постапка.

Кон дивата јаболка не е потребно да се накалеми цело стебло , за да се облагороди. Доволно е да се земе мал калем и да се прикрепи кон еден од веќе постоечките на дивото дрво. Така и, за да се замеси голема количина тесто, не е потребен цел калап “маја“. Доволно е сосема малку, за да нарасне целото тесто. Истото е и со доброто: и најмалиот гест може да биде од огромно значење. Затоа, не треба да се занемарува малата добрина и да се тврди: “не можам да го направам светот подобар, затоа нема ни да се трудам“.

Фактот, дека и најмалиот гест е полезен за човекот, неоспорно докажува дека и најмалото зло е во состојба,  многу да ни наштети. Ако на пример во окото ни влезе прашина – тоа око ништо не гледа, додека гледањето на другото око во тие моменти е отежнато. Малото зло, ако влезе во душата како малата прашинка во окото, веднаш го изведува човекот од потокот на животот. Да извадиш прашинка од телесното или душевното око е мала работа, но е многу неопходна.

Навистина малите добрини му се попотребни на светот отколку великите дела. Луѓето можат без големото, но без малото – не. Човештвото нема да загине од недостиг  на големи дела, туку од недостиг на мали добрини. Великото дело е само покрив, а ѕидовите се градат од тулите на малите добрини.

И така, Творецот му дал на човекот да врши мали, но толку неопходни добрини, а великите ги оставил за Себеси. И преку оној, кој  прави мали добрини, Самиот Господ твори велики. Нашето “мало“ Самиот Творец го прави големо, зашто нашиот Господ, ако се’ создал од ништо, тогаш колку ли  повеќе од малото може да создаде нешто големо. И најмалото движење нагоре е од полза. Секоја добрина, и најништожната, е дело против човечкиот застој (стагнација). За тој застој Спасителот говори во една сосема кратка приказна: “ Никој, откако ќе пие старо вино, нема да посака веднаш ново; туку вели: старото е подобро“.

Секој човек е приврзан кон вообичаеното, и кон она на кое е привикнат. Ако човек се привикнал на злото, го смета за нешто нормално, за природна состојба, а доброто му изгледа некако неприродно, нешто кое ограничува и не е подобно за него. Додека, ако човек привикнал на доброто, тој веќе го извршува не зашто така треба, туку зашто неможе а да не го прави, така како што човекот не може  да не дише, а птицата – да не лета.

Добриот човек најнапред се укрепува и утешува самиот себе. И тоа воопшто не е егоистично, како што тврдат некои; тоа е природен резултат од правење добро без да се има корист за себе, кое носи виша духовна радост на секој  кој го извршува. Вистинската добрина секогаш длабоко и чисто го утешува оној, кој ја соединува својата душа со него. Та може ли да не се радуваш, кога излегуваш од мрачното подземје кон Сонцето и кон благоухани цветни полиња! Не е добро да се обвинува човекот: “Ти си егоист, ти чувствуваш задоволство од твојата добрина“. Не, тоа е единствената неегоистична радост – радоста од доброто, радоста на Царството Божјо. И во таа радост, човек ќе се спаси од злото и ќе живее вечно во Бога.

За човекот, кој не вкусил задоволство од направеното добро, тоа му се чини како никому непотребна мака...

Има една состојба на лажен мир, од која човек многу тешко може да излезе. Како што за детето е многу тешко да излезе од утробата на мајката, така и за егоистот, зафатен со своите бедни чувства и мисли, насочени единствено кон стремежот да извлече некаква корист за себеси, е неостварливо да пројави искрена загриженост за друг, потполно непознат за него човек. Ваквото убедување, дека старата, позната и вообичаена состојба секогаш  треба да се претпочита пред новото, неизвесното, е присутно кај секој непросветлен од верата човек. Само оние, кои започнале да растат духовно, кои стапиле на патот на сремежот и жедта за Христовата правда и духовна сиромаштија, престануваат да жалат за својот конфор. Човек тешко се откажува од навиката. На тој начин веројатно се штити од нападите на злото. Нозете, добро заглибени во кал, можеби не му дозволуваат да се фрли во бездната со главата надолу, но и му пречат да се искачи на планината на преображението, или барем да излезе на цврста земја и да го послуша Словото Божјо.

Преку малите, лесни, најлесно исполниви добрини, човекот се привикнува на доброто и започнува да му служи не на сила, туку од срце, искрено и така се повеќе и повеќе навлегува во атмосферата на доброто, ги пушта корените на својот живот во новата почва. Корените на човечкиот живот лесно се приспособуваат кон таа почва и многу скоро, повеќе не можат да живеат без неа...Ете, така човек се спасува: од малото произлегува големо. “Верниот во малото“ се покажува верен и во големото.

Ете зошто го величам не доброто, туку неговата незначителност, неговата “малост“. И не само, што не ве прекорувам дека се занимавате со ситни нешта и не сте способни за голема саможртва, туку напротив, ве молам: не мислете на големи саможртви и во никој случај не ги занемарувајте малите нешта. Ве молам, ако сакате реагирајте со особена жестина во одредени случаи , но не гневете се “на братот свој без причина“ (Мат. 5,22).
Кога е неопходно, измисувајте какви што ќе ви паднат на ум лаги, но во секојдневното општење во животот, не говорете невистини. Можеби тоа не е којзнае што, но обидете се да го направите, и ќе видите како ќе ви се врати.

Оставете ги настрана расудувањата за тоа, дали е правилно или не, да се убиваат милиони луѓе – жени, деца, старци; обидете се да го пројавите своето добронамерно чувство во малото; не убивајте ја личноста на својот ближен ниту со збор, ниту со сугестија, ниту со гест.
Да се воздржиш од зло, исто така е добро. И така, во малото, во лесното, незабележано и неосетно ќе направиш многу.

Тешко е да застанеш навечер на молитва. Но наутро, ако не успеете дома, додека патувате кон работа и мислата ви е слободна, можете да си ја кажете напамет “Отче наш“, и секој збор од таа кратка молитва, нека одекне во вашето срце. А навечер, кога ќе се прекрстите, со целото свое срце предајте се во рацете на Небесниот Отец... Тоа е сосема лесно...

И подавајте, подавајте му вода на секој којшто е жеден, подавајте чаша наполнета со сочувствување, на секој човек кој има потреба од неа. Од таа вода течат цели реки, не плашете се, нема да осиромашите, раздавајте на секого по една чаша од неа.

Мали дела, ве воспевам во химни. Луѓе, заштитувајте се со мали дела, опашете се со малите, едноставни, лесни, добри чувства, мисли, зборови и дела, кои ништо не ве чинат. Да го оставиме големото и тешкото, тоа е за оние кои го сакаат, а за нас, кои сеуште не сме го познале големото, Господ по Својата  милост обилно ја излеал, подобно на водата и воздухот - малата љубов. 

Подготви  М.З.

 Друго:

Писма од Архимандрит Јован (Крестјанкин)

Посети:{moshits}

Митрополит Антониј Сурошски

Испитувајќи се самите себеси, ние сме склони кон навистина ѓаволско расудување. Тоа, всушност, се состои во следново: сето она што во мене ми изгледа привлечно, сè што ми се допаѓа, тоа е моето „јас“. Сето она, пак, што ми изгледа грдо, изопачено, одбивно, или, пак, она што другите го сметаат за одбивно и грдо во мене, она што создава напнатост во однос на околината, го земам како некакви дамки, како нешто што ми е внесено или наметнато од надвор. На пример, луѓето често велат: „Јас од сето срце настојувам да бидам поинаков, но животните околности  ме прават таков каков што сум.“ Не, животните околности само разоткриват дека сте таков. Во преписките на Макариј, еден од оптинските старци, се поместени две или три писма разменети со некој трговец, кој пишува: „Ме напушти слугинката. Во замена, ми предлагаат да земам некоја селска девојка. Што ми советувате, да ја земам или да не ја земам?“ Старецот му одговара: „Се разбира, земи ја.“ По извесно време трговецот повторно му пишува на старецот: „Батјушка, дозволете ми да ја избркам. Таа е вистински демон; од мигот кога дојде кај мене, јас постојано се гневам. Изгубив секаква самоконтрола.“ А старецот му одговара: „И не помислувај да ја избркаш. Тоа е небесен ангел што ти е испратен од Бога, за да согледаш колку злоба има во тебе, којашто претходната слугинка никако не можела да ја извлече на површината.“   

И така, ми се чини дека, ако погледнеме на себе со сета сериозност, веќе нема да можеме да кажеме: сето она што е добро, хармонично, прекрасно  тоа сум јас; а сето друго  тоа се само дамки, случајности коишто немаат ништо заедничко со мене, тие просто се прилепиле за моето тело... Всушност, тие не се прилепиле за телото, туку пуштиле корен во длабочината на нашето битие. Само што тоа нам не ни се допаѓа, и ние го обвинуваме кого ќе стасаме, или, пак, вината ја префрламе врз околностите во кои живееме. Колку пати сум слушнал на исповед: „Ете, тоа се сите мои гревови,“  по што покајникот застанува да земе здив (гревовите обично се исповедаат мошне брзо) и изнесува долго оправдување, докажувајќи дека во случај околностите во кои живее, а кои му се дадени од Бога, да биле малку поинакви, тој ќе немаше никаков грев. И кога понекогаш ќе ми кажат: „Јас, навистина, сум виновен, но што сакате вие? Јас имам тешта, имам зет, имам тоа и тоа, имам реума и артрит, ја преживеав руската револуција...“ и сл., не еднаш се случило  кога човекот, кој ја завршил својата исповед, ја очекува молитвата за разрешување на гревовите  да кажам: „За жал, но исповед  тоа е помирување со Бога, а помирувањето е нешто што треба да дојде од двете страни. И така, пред да ви дадам разрешување во името на Бога, можете ли вие да кажете дека Му проштевате за сета штета, за сето зло што Тој ви го направил, за сите околности во кои Тој ве довел и поради кои не сте станале свет?“ На луѓето ова обично не им се допаѓа, но тоа е вистинито и е од суштинска важност: ние сме обврзани самите себеси да се прифатиме во целост, такви какви што сме. Ние не постапуваме добро ако сметаме дека сме она прекрасното, а дека за сето останато е виновен Бог (имено, виновникот најчесто е Бог, а не ѓаволот, зашто, всушност, Бог е Тој што треба да го спречи ѓаволот да прави зло  во крајна линија, барем она зло што го прави спрема нас!).

Што треба да правиме? Може ли да се најде некаква инспирација, некаква поддршка во постапката којашто произлегува од тоа што го согледавме?
Да, се разбира, можно е, и тоа „се разбира“ го поткрепувам со два моменти. Како прво, Јован Кронштатски прекрасно напишал  во дневникот во кој го опишува своето внатрешно искуство, дека Бог никогаш не ни дозволува да го видиме злото во нас, доколку не е уверен дека нашата вера, нашата надеж се доволно силни за да издржат пред таквото согледување. Сè додека тој гледа дека ни недостасува вера, дека ни недостасува надеж, Тој нè остава во релативно незнаење; во нашите внатрешни темнини ние ги разликуваме само оние опасности коишто Тој ни ги поставил, а коишто можеме да ги почувствуваме на слепо. Кога, пак, Тој ќе види дека нашата вера станала цврста и жива, нашата надеж доволно силна за да ја издржи одвратноста на она што ќе го видиме, а притоа да не се поколебаме, тогаш Тој ни дозволува да го видиме она што Тој самиот го гледа  но само според мерата на нашата надеж и на нашата вера. И така, пред нас е двојно откровение од кое можеме да извлечеме извесна полза; прво  тоа е голиот факт: јас себеси се сметав за трпелив човек, а таа селска девојка го разоткри во мене моето нетрпение, грубоста и нескротливоста. Но, од друга страна, ако Бог ми дозволил да го видам тоа, значи дека Тој знае дека сега имам сили да се справам со проблемот, знае дека сум во состојба да ги победам искушенијата и внатрешно да се променам.

Вториот момент го поткрепувам со зборовите на преподобниот Серафим Саровски, којшто велел дека е од суштинска важност да се согледаме во целост, односно да не го согледуваме само она што во нас е прекрасно, она што одговара на нашиот призив за вечен живот, туку, исто така, и сето останато. Зашто тоа што веќе му е созвучно на Христос, на Бога, тоа што веќе му припаѓа на Царството, во извесна смисла не претставува интерес за нас: важно е останатото  без оглед  дали е тоа пустина или густа шума  да го претвориме во рајска градина. И тука, тргнувајќи од образот даден од преподобниот Серафим, би сакал да истакнам дека сме должни да се анализираме самите како материјал којшто Бог го дал во наши раце и од кој можеме да создадеме уметничко дело, нешто што ќе влезе како составен дел на Царството на хармонијата, убавината, вистината и животот. Во таа смисла во нас треба да постои истата прибраност, истата јаснотија на погледот, со кои располага и еден уметник.

Уметничкото дело коешто еден уметник сака да го создаде, е условено од два фактора: од една страна, со замислата на уметникот, со тоа што тој сака да создаде; од друга  со материјалот со кој располага. Вам ви е познато дека не можат да се направат исти дела од различен материјал: ако сакате да направите крст од слонова коска, нема да земете парче гранит; ако сакате да подигнете келтски крст, нема да почнете да го правите од грчки мермер, и сл.  едноставно затоа што тоа, што сакате да го претставите, може да се искаже само во рамките на можностите на дадениот материјал. И така, доколку не сте безнадежно тврдоглави (безнадежно како за Бога, така и за самите себе и за другите), и ако во вашите раце имате некаков материјал, тогаш прашањето не е во тоа „како да направите мермер до слонова коска или гранит од крива гранка“; вие, едноставно, погледнувате на тој материјал и велите: „Какво уметничко дело може да произлезе од материјалот што го држам во рацете?“

Токму така треба да дејствуваме во нашиот внатрешен живот. Мораме да научиме да гледаме со разумен, со прониклив поглед, со што е можно поголем реализам, со најжив интерес во оној материјал којшто го имаме во рацете, зашто ние можеме да градиме само од тој материјал. Ако вие сте Петар, тогаш не сте Антониј, и што и да правите, нема да станете Антониј. Никој нема да бара од вас да бидете она што не сте, но може да побара да бидете тоа што сте. И тоа е суштинското нешто: ако не го земете целиот материјал, нема ништо да направите. Не си вообразувајте, занимавајќи се со утврдувањето на вашиот ум, на вашето восприемање, односно со половината од вашата индивидуалност, дека ќе можете да создадете цел хармоничен човек. Во одреден миг ќе забележите дека не можете да го направите тоа, но тогаш пред вас веќе ќе биде некакво чудовиште, некаква недовршена фигура, и големо количество неискористен материјал!

И тука се потребни храброст и вера. Пред сè вера во онаа смисла, како што веќе реков, дека Бог ни дозволува да го видиме само она што можеме да го поднесеме; и храброст: нам воопшто не ни претставува задоволство да го видиме сето наше безобразие. Можеби се сеќавате на зборовите на св. Венсана де Пол пред огледалото, зборови коишт случајно ги слушнал неговиот татко кој во тој миг влегувал во собата: „Боже, јас сум премногу безобразен за луѓето, но можеби Ти ќе ме примиш таков каков што сум?“ Можеби за луѓето јас сум премногу безобразен, но Бог ме сака, инаку Тој не би ме повикал во постоење, не би го направил тој творечки, рискантен потег, повикувајќи ме во постоење токму мене  и тоа не за одредено време, туку за вечност. 

Од друга страна, ако сакаме да имаме одредени релации со луѓето околу нас, мораме да бидеме реални, а не фиктивни личности. Ние можеме еден со друг да имаме творечки осмислени односи само ако јас сум  реален, и ако мојот собеседник, исто така, е реална личност. Таа реалност мора да го опфати целиот човек, тој не смее да се задоволи со делумна реалност, со реалност до извесна граница.
Со ова сакам да го кажам следново: кога нас, како деца, ќе нè повика директорот на училиштето на рапорт, зашто сме направиле некоја пакост, тогаш во него го гледаме само неговото звање  директор. Пред нас не стои човек, туку директор, како што може да стои и полицаец, лекар, чиновник. Нам не ни паѓа на ум дека во тој човек постои и нешто друго.

Има еден мошне силен стих од Евтушенко, во кој тој опишува како ученикот гледа на наставникот. Тој го гледа и размислува: Што му е денес? Тој е некако чуден! Предава математика, а веќе направи две грешки при собирањето. А еве, сега му се скрши кредата и тој прекина да пишува и сè избриша, макар што ни рече да препишеме сè од таблата  и така натаму. На крајот од стихотворбата го гледаме наставникот како заборава да си ги облече палтото и капата, и како излегува од училиштето; и последната фраза: „жената на наставникот си заминала од дома“. Ете ја ситуацијата: тој бил само наставник, но не и човек. Тоа е нашата ситуација во однос на другите, и ситуација во која ние ги поставуваме другите во однос на нас самите. Додека не ја смениме таквата ситуација, ние нема да станеме реалност, и другите, исто така, нема да бидат реалност за нас. Невозможно е да се сретнете со призрачно суштество, или со нешто што е уште помало од индивидуум, кој сепак претставува некаква реалност, макар и таа реалност да е болна, затворена, лишена од секаква ширина. Тоа важи и за односот спрема Бог, и за односот спрема луѓето, зашто ако ние го гледаме само наставникот, а не човекот, тогаш, пристапувајќи му на Бога, ние често собираме фрагменти од некакво знаење, од некакви сфаќања за Него, и застануваме да се молиме не пред живиот Бог, тук пред идол кого што сме го составиле од образи и поими, вистинити во онаа мера во која секој образ и секој поим  соодветствува на нешто во Бога, но коишто стануваат пречка во оној миг, кога ќе си речеме: тоа е Бог.

Односот кон личност е совршено поинаква. Јас пред малку напоменав дека проблемот тука е сосема поинаков: работата не е во тоа да се видиме себеси како личност  ние тоа не можеме да го постигнеме. Личност, персона  тоа е она за што сме повикани да станеме, надминувајќи го индивидуумот којшто емпириски можеме да го набљудуваме во нас самите. Личноста може да биде откриена само во Оној, Кој ја познава, односно само во Бога. Во нас постои личност којашто е образ на Живиот Бог. Однадвор таквата личност изгледа како индивидуум. Еве една аналогија: ние сме слика на уметникот, слика којашто од столетие во столетие се реставрира, така што станала сосема непрепознатлива. Ние сме станале карикатура на образот Божји. Ако ја покажете сликата на некој добар познавач, тој внимателно ќе ја погледне и ќе каже: на овој портрет веѓата, дел од лицето несомнено се нацртани со раката на уметникот, а сето останато  не. Тогаш, проучувајќи ја таа веѓа  техниката, бојата, совршеното движење на четкицата со која е нацртана  обидете се да ги симнувате, слој по слој, сите тие премази. Симнувајќи еден слој, ќе кажеме: овој слој е подлабок од претходниот, но сè уште не е насликан со раката на уметникот; тој слој е фалшив во однос на цртите на веѓата, со онаа палета на бои којашто, веќе без сомнение, му припаѓа на уметникот... И така постепено ќе успееме да ја очистиме сликата, да се вратиме кон праобразот ослободен од насобраните изобличености. 
И токму тоа ние мораме да го направиме со самите себеси. Но како? Апостол Павле советува да се најдеме себеси во Христа и да Го најдеме христа во нас. Во таква форма тоа едвам дека може да биде повик: како да се најде Христос таму каде што, очигледно, Го нема, зашто тој е сосема покриен со обезобразувачки слоеви? Можам да ви дадам прост одговор, којшто можете да го испробате и кој, според мене, може да донесе плод. Кога го читате Светото Писмо, особено Евангелието, ако сте искрени и ако не застанете уште од самиот почеток во побожна поза, и ако не велите: сè што ќе прочитам тука е  вистина, зашто тоа го кажува Бог, и јас сум должен сето тоа да го одобрувам и да го поддржувам, зашто на тој начин ќе заземам правилна позиција во очекувањето на Судот Божји,  ако вие едноставно сте искрени во однос на самиот себеси, ќе видите дека во Евангелието потојат три вида пораки. Едните со ништо не нè засегаат, и во тој случај ние без напор сме подготвени да кажеме: ако Бог така вели, значи дека е така. Тоа нас не нè засега, зашто ние не гледаме никаква можност да ги примениме тие зборови во нашиот живот, и со самото тоа тие не претставуваат никаква опасност за нашиот егоистички комфор и за нашето откажување да го следиме Евангелето.

Постојат други места, и ако сме доволно искрени, ќе кажеме: не, ова не е како што треба... Јас имам чесна парохијанка. Ги читав лекциите за заповедите за Блаженствата, по кои таа ми пријде и ми рече: Владико, ако вие тоа го нарекувате блаженство, нека ви биде. Да бидам гладен, промрзнат, оставен, прогонуван  не ... И така, ако имате макар и четвртинка од нејзината искреност, ќе отфрлите три четвртини од Евангелието  но јас сè уште не сум песимист.   

Земете пример: Христос ни го открива повредениот, незаштитениот, победениот и затоа презрениот Бог. Да се има таков Бог е само по себе непријатно! А кога Тој уште ни вели: Јас ви дадов пример, а вие следете го, тогаш навистина можеме да кажеме  „не“. Но, кажете го тоа.
Сепак, ние не сме сосема црни, и ако сте искрени од аспект на двете страни, односно ако не се браните од привлечноста на Евангелието, затоа што тоа е опасно за вас, ќе видите дека постои едно-две места во Евангелието, две-три фрази од кои ви се озарува умот, се просветлува, се разгорува срцето, се собира волјата во желбата да се следи тоа слово, зашто е прекрасно, вистинито, совршено и целосно се совпаѓа со она што во самите вас е најдлабоко; самото ваше тело се упатува по тој пат.

Забележете ги тие места; колку и да се ретки, тоа се местата во кои вие веќе се совпаѓате со Христос, места кадешто во портретот, покриен со мноштво слоеви, сте ја откриле раката на уметникот, островчиња на нијанси на првообразот. И тогаш имајте го на ум следново: во таа фраза, или во тој евангелски образ, истовремено сте пројавени и Христос и вие; и штом ќе го откриете тоа, веќе нема да ви биде потребно да се борите со својата природа за да можете што е можно повеќе да се доближите до евангелскиот дух; доволно ќе биде да ја следите својата природа, туку онаа вистинската, и не природата на лажниот образ, придодаден од надвор, туку на оние црти коишто се нацртани со раката на уметникот. Работата не е во тоа да постапувате спротивно на она што сакате да го направите (христијаните тоа често го нарекуваат „да бидеш добродетелен“: колку повеќе сакам да направам нешто, толку е подобродетелно да не го правам тоа), туку во тоа да кажете: еве едно, две места во коишто најдов што е тоа што во мене самиот е вистинско. 

Јас сакам самиот по себе да бидам највистинскиот образ... Направете така, и кога ќе го направете тоа внимателно, да бидете во радост и сè повеќе ќе станувате тоа што сте вие самите, и ќе забележите како се појавува друг светлосен зрак, друго, приступачно место, блиско, со неколку слова коишто ве поразуваат. Постепено портретот ќе се расчистува, ќе се појави една цртичка, понекое обоено место... И така ќе ве обземе сето Евангелие, но не како окупациска војска, којашто ве окупира со сила, туку преку дејство што ве ослободува, и како резултат на тоа дејство вие ќе станувате сè повеќе она што сте. И вие откривате дека да бидете тоа што сте, значи да бидете според образот на Оној Кој посакал да биде според нашиот образ, за да бидеме спасени и за да се промениме.

И така, постојат два различни, но корелативни патишта на самоспознавањето: спознавањето на „јас“  на индивидуумот кој се потврдува себеси, кој самиот себеси се спротиставува, кој го отфрла и го негира другиот; она „јас“ коешто не сака да се види самото такво какво што е, зашто се срами и се плаш од своето безобразие; она „јас“ коешто никогаш не сака да биде реално, зашто да се биде реален значи да се застане пред судот Божји и пред судот човечки; она „јас“ коешто не сака да слуша што за него кажуваат луѓето и, уште повеќе, што за него вели Бог, словото Божјо.

И, од друга страна  личност којашто го наоѓа своето задоволство, својата полнота и својата радост единствено во откривањето на својот првообраз, совршениот образ на она што таа личност е, образ којшто ослободува, отвора  образ што сè повеќе се открива  и со самото тоа сè повеќе го уништува индивидуумот, сè додека од него веќе нема да остане ништо спротивно, ништо самопотврдно, туку ќе остане само личност  ипостас којашто претставува однос. Личноста  која секогаш била само состојба на љубов на оној којшто сака, и на оној којшто е сакан  се пројавува ослободена од заробеништвото на индивидуумот и повторно влегува во онаа хармонија којашто претставува Божествена Љубов, Љубов којашто нè содржи сите нас и којашто се открива во секој од нас, како во втори светлини коишто зрачат околу себе Божја светлина.

Порано говоревме дека свештеникот има двојна задача. Едната е да врши свети Тајни, а другата да исцелува луѓе за да можат достојно да пристапат и да ја примат светата Причест. Во продолжението рековме дека постојат многу свештеници, кои се свештеници само надворешно и непречено ја вршат својата работа, иако, во суштина, го осквернавиле свештенството, што се покажува со фактот дека не можат да исцелуваат. Тие ги вршат светите тајни, и светите дарови преку нив се осветени, но тие не можат да ги исцелуваат другите или да си ги спасуваат своите души.

Од друга страна, постојат мирјани и монаси кои не се ракоположени за свештеници, но се во состојба да исцелуваат луѓе бидејќи припаѓаат на духовното свештенство. Би сакал накратко да застанеме на оваа точка.

Преку крштението и трудот да се сочуваат Христовите заповеди, сите христијани се облекуваат во Христа и на тој начин учествуваат во царското, пророчкото и првосвештеничкото (архиерејското) достоинство Христово.

Ова учење е забележано во текстовите на Новиот завет. Во книгата на откровението на Свети Јован богослов се вели: Нему, кој не возљуби и изми од нашите гревови преку Својата крв, и Кој не направи пред Бога и Својот Отец, Цареви и Свештеници (Отк. 1;5-6). Апостол Петар вели: А вие сте род избран, царско свештенство, свет народ, народ придобиен (1 Петар. 1;9), додека апостол Павле им пишува на христијаните во Рим: Ве молам, браќа, заради милоста Божја, да ги дадете своите тела на жртва жива, света, угодна на Бога, како свое духовно богослужение (Рим. 12;1).
Кај многумина Отци, исто така го наоѓаме ова учење според кое секој човек е свештеник Христов во смисла во која рековме и која покасно ќе ја развиеме потполно. Свети Јован Златоуст и Авраам го претставува за свештеник, бидејќи „ако постои оган, олтар и нож, зошто не би постоело и свештенство?” Авраамовата жртва беше двојна: тој го понуди и својот единороден син и овенот и „над се, својата сопствена воља”. Со крвта на овенот ја посвети својата десна рака, а со колењето на детето (на што се реши) ја посвети својата душа. „На тој начин со крвта на единородниот и со жртвувањето на јагнето е ракоположен за свештеник”. Непосредно после тоа, Св.Јован Златоуст советува: „така и вие во купелот (т.е.  светото Крштение) станавте цареви, свештеници и пророци; цареви бидејќи на земјата ги соборивте сите развратни дела и ги погубивте сите свои гревови, а свештеници бидејќи себеси се принесовте на Бога и го жртвувавте своето тело, станувајќи и самите победени” (Беседа на 2 посланица до Коринтјаните).

Сите верни, кои се крстени во името на Света Троица, и живеат по заповедите на триединиот Бог, се свештеници и поседуваат духовно свештенство. Му даваме предност на изразот „духовно свештенство” во однос на сите останати, како што е „општото” или „мирјанското” свештенство, бидејќи и свештениците и мирјаните можат да го поседуваат овој вид на свештенство, но и затоа што не го поседуваат сите кои се крстени, туку оние кои станале пребивалиште на Триединиот Бог. Верникот кој ја совладал умносрдечната молитва, го совладал и духовното свештенство, посебно доколку го постигнал оној степен на благодатта за да се моли за целиот свет. Тоа е духовно свештенодејствување за целата вселена. Молитвите на тие луѓе кои се жртвувале себеси молејќи се за сите, ја одржуваат вселената и исцелуваат луѓе. На тој начин тие, со помош на молитвата постануваат заколнувачи (егзорцисти) и истеруваат демони кои владеат со човековите заедници. Тоа е големо дело за тие кои непрестано се молат за целиот свет.

Свети Григориј Синаит пишува за ова духовно свештенство, кое претставува суштинска основа и за светотаинското свештенство, бидејќи меѓу верниците тие се, оние кои се изцелени и поседуваат умносрдечна молитва, избрани да ја примат посебната благодат на свештенството. Спооред Свети Григориј, „умната молитва е таинствена (мистична), свештенодејствување на умот”. Карактеристични се неговите зборови: „почетокот на умносрдечната молитва е дејство (енергија) односно очистувачка сила на духот и мистично свештенодејствување на умот” (добротољубие, 4 том, стр.51). Човекот кој поседува дар на умносрдечната молитва чувствува во себеси очистување, просветлување и обожување на благодатта што делува. Тоа е внатрешно свештенодејствување и внатрешна Божествена Литургија.

Сите оние, кои ќе ја достигнат таа состојба се свештеници. „Вистинското свештенство и свештенството на идниот век е срцето ослободено од помисли кое што дејствува по духот и се што ќе се каже или направи од тоа срце е духовно” (исто , стр 31).

Зборовите на овој свет Отец ме потсетуваат да кажам дека духовното свештенство е она, кое што ќе се оствари во идниот век, во Царството Небесно. Немајќи намера да се задржуваме на теми од неизбришливото или не-светотаинското свештенство, ја истакнуваме вистината дека светотаинственото свештенство постои заради народот, за да му служи на неговите потреби, додека духовното свештенство е она свештенство кое во идниот живот ќе продолжи да му служи на небесниот жртвеник. Сите, кои го поседуваат ова духовно свештенство претставени се како „вистинско свештенство”, „од сега и до века”. Ваквото свештенство може да ги вклучи сите категории на луѓе, се разбира и жените. Според тоа нема голема важност фактот дека жените, според православното предание не можат да примат светотаинствено свештенство. Тие имаат можност да бидат, „вистинско свештенство”.
Свети Григориј Синаитски, беше јасен и  на други места: „сите побожни цареви и свештеници, се во вистината помазани во прераѓањето (крштевањето), како што во стариот завет беа помазани на символичен начин”. Свештениците на Стариот Завет беа „преобраз… на нашата вистина”, иако „нашата царска и свештеничка власт, не се од ист карактер и форма” (исто, стр 61).

Кога ќе се открие човековиот ум, кога ќе се ослободи од робувањето, и кога ќе се прифати делувањето на Светиот Дух, тогаш тоа се нарекува „духовно свештенство”. Човекот во светилиштето на своето срце служи мистична литургија и постанува причестен со Агнецот во заветите со Бога. Во тоа духовно свештенослужение, тој на духовниот олтар на својата душа го јади јагнето Божјо додека во исто време и сам се уподобува на Јагнето. На тој начин добро разбираме дека, кога во нас делува умносрдечната молитва, тогаш се врши и непрестана Божествена Литургија која го поткрепува целото наше битие. Свети Григориј Синаит пишува: „духовната литургија е внатрешно делување на умот. Како залог кој му претходи на идното, надумно насладување, оваа литургија ја служи умот, така што на олтарот на душата таинствено се жртвува Јагнето Божјо и станува Причест. Јадејќи го Јагнето Божјо на духовниот олтар на душата, не значи само да го разбереме или да станеме причестени, исто така, и да се уподобиме за во идниот век. Овдека нам ни се даваат зборовите на таинството, но се надеваме дека таму ќе ги примиме во нивната суштина” (исто, стр.51).

Овој ист светител пишува дека Царството Небесно е како скинијата (шаторот) на кој му укажа Бог на Мојсеја, бидејќи и во идниот век Скинијата ќе има две сеници; сите свештеници преку благодатта ќе стапат во првата скинија, додека во другата ќе стапат само оние кои ќе служат во примракот на Богословието, имајќи го Исус како врховен Служител и Првосвештеник пред лицето на Троица” (исто, стр. 37).

Според тоа, сите кои, како што објаснавме порано, здобија дар на богословствување, односно, сите кои после природното созерцавање стапиле во Божествениот примрак се свештеници Божји; тие го сочинуваат ова вистинско и духовно свештенство, а станувајќи духовно свештенство, можат да исцелуваат болни.

Никита Ститат, учи дека било кој свештеник, ѓакон или монах, доколку е причесник на божествената благодат, врз основа на сите оние претпоставки кои ги одредиле Светите Отци, претставува „вистински епископ”, дури и ако од луѓе не е ракоположен за вистински епископ и ерарх. Напротив, ако некој не е посветен на духовниот живот, „погрешно се нарекува со тоа име, без оглед дека неговиот чин и ракополагање е над сите останати, бидејќи тој ги исмева и се однесува гордо” (Манцаридис, Паламика, стр. 279-280, на грчки).

Веројатно она, што порано го рековме околу тоа дека „сите кои го сочинуваат духовното свештенство можат да исцелуваат болни”, не беше добро прифатено. Учењето на Свети Симеон Нови Богослов, ја открива вистината на тоа прашање.

 Светителот пишува дека правото на сврзување и разврзување на гревовите им припаѓа единствено на архиереите кои го примиле апостолското преемство. Кога, епископот ќе стане недостоен, оваа страшна служба се пренесува на свештениците кои водат непорочен живот, достоен за благодатта Божја.

Кога пак свештениците заедно со епископите, западнат во духовна заблуда, „оваа служба се пренесува на избраниците Божји, пред се на монасите, не затоа што таа им се одзема на свештениците или епископите, туку дека тие сами се оттуѓуваат од неа” (Архиепископ Василиј Кривишеин, во светлост Христова, стр. 177, Солун 1983, на грчки).

Според Свети Симеон, вистинското сврзување и разврзување на гревовите не е дадено „само заради нивното ракоположување”.  Единствено на епископите со полагањето на рацете им се дава власт да служат света Литургија. Моќта за прошка на гревовите им се дава нив, на епископите, свештениците и монасите, кои заради својата чистота, можат да се вбројат во Христовите ученици” (Исто, стр 179). Веруваме дека свети Симеон ова учење го развил, како прво, за да нагласи дека светата тајна Свештенство не е магично пренесена власт на луѓето да им се простуваат гревови, доколку човек претходно не завладеал со внатрешното, духовно свештенство; како второ, да за укаже на искривената состојба на свештенството од тоа време; како трето за да ја истакне вредноста на духовното свештенство, која се крие во умносрдечната молитва и боговидението, а што, како и сега, е запоставено, и како четврто, затоа што и тој самиот лично го доживеал тоа: неговиот духовен отец не беше ракоположен со епископски чин, но поседуваше благодат на Светиот Дух и беше во состојба да отпушта гревови.

Без оглед на тоа, неговиот духовен отец, Симеон побожни, не ја занемарувал светата тајна на ракополагањето. Свети Симеон Нови Богослов пишува: „знам дека благодатта на сврзување и отпуштање на гревовите од Бога дадена е на оние кои се синови по посвојување и негови свети слуги. Јас исто така бев ученик на еден таков отец, кој не беше ракоположен од луѓе, но со полагањето на Рацете Божји, односно со Светиот Дух, ме вклучи помеѓу учениците и ме одреди од луѓе да примам ракополагање во прописен облик – јас, кој од Духот Свет подолго време бев придвижуван кон тоа”. „Кога ги слушна Христовите заповеди, стана причесник на Неговата благодат и Неговите дарови, добивајќи од Него моќ да сврзува и отпушта, распламтено од Светиот Дух” (Исто. стр 180-181).

Кога зборуваме за отпуштање на гревовите, пред с# треба да го сватиме како исцелување од страстите. Така денес, јасно гледаме дека нас, „обдарените” монаси не исцелуваат и без примање на светата тајна Свештенство. Станувајќи прозорливи, тие го забележуваат проблемот кој нас не мачи, ни го даваат лекот и методот за исцелување, така што се исцелуваме од она што не попречува од внатре. Постоењето на такви светители е утеха за сите луѓе.

Митрополит Јеротеј Влахос

1. Умешно и грижливо држете ги довербата и љубовта кон својот духовен раководител, зашто во тоа се состои и животот и смртта на душата. Не нажалувајте го својотдуховен отец, ако сакате да Го гледате лицето Божјо. Оној што го нажалува него, треба да знае дека Го нажалува Христа. Како тогаш после смртта ќе Го погледне Христа?

2. Верувам, чедо мое, дека ќе направиш и повеќе од она што ти го советувам и ќе видиш колку добро ќе се чувствуваш! Никогаш не му допуштајте на непријателот да ве нападне со лоши помисли против вашиот Старец, зашто таквите помисли се змии преполни со отров.
Биди целосно предаден на својот Старец. Слушај ги неговите зборови како да ги изговара Самиот Христос.
Љубовта, почитта и совршеното послушание кон Старецот, му носат спокој. Успокојувајќи го својот Старец го успокојуваш Бога и се што правиш за Старецот за Бога правиш.

3. Чедо мое, не се сомневај во тоа што ти се случува. Едно вистинско духовно чедо така го љуби својот духовен отец којшто духовно го родил со содејство на благодатта Божја.
Се молам Христос секогаш да го исполнува твоето срце со Својата Божествена љубов, којашто вистински го обновува верниот христијанин.

4. Послушникот бива смртно повреден кога нема смирено и искрено да му се открие себеси на Старецот. Како што болниот не може да се исцели ако не му покаже на лекарот каква му е раната или болеста, зошто продолжуваат болките или температурата... така и послушникот, кога нема да му ги покаже своите душевни рани на својот духовен лекар - не се исцелува. Тоа што го спречува да покаже од што боледува е неговиот егоизам.
Според тоа, чеда мои, да го фрлиме под нозете тој змеј и да го погубиме со мечот на Светата исповед и со земање духовни лекови од духовниот лекар, Старецот, кој нам ни ги дава заради нашето исцелување.

5. Да бидеме будни, чеда мои, и да се присилуваме себеси. Што чекаме? Крајот се приближува и ќе се најдеме во неволја. Што ќе ни помогне тогаш? Во таа голема нужда ќе ни помогнат сегашната грижливост во должностите, во стекнувањето на добродетелите и особено - духовното единство со нашите духовни родители преку животот со кој сме им угодиле. Ако сме духовно раздвоени од својот духовен отец заради нашата непослушност и заради тоа што го осудуваме, како ке се утврдиме во смртниот час против демоните? Без неговите свети молитви - како да се најдеме во присуството на Самиот Исус Христос? Чии молитви ќе не ослободат кога ќе се вознесеме и ќе наидеме на воздушните митарства? Тие на Старецот? Тие не напуштија, бидејќи во овој живот го растажувавме, така што тие веќе немаат никаква сила во оној миг на нужда.
Според тоа, чеда мои, да се погрижиме да живееме согласно волјата Божја за да Му угодиме и за да ни подари вечен покој во Своите прегратки.

6. Твоето прашање, чедо мое, е прашање коешто главно се однесува на твојот Старец. Многупати ви зборував дека ѓаволот стравува од Старците и дека љубовта и довербата кон нив е најголемата сигурност за секого што заради љубовта Божја ќе им се потчини. Меѓутоа, секој којшто греши во послушанието кон Старецот, во истиот миг ја губи неговата заштита и со тоа започнува пропаста на послушникот. Бидејќи ѓаволот ова го знае, не се двоуми да отпочне војна користејќи ги помислите против Старецот и обидувајќи се да ги преувеличи неговите слабости во таа мера што послушникот да поверува дека нема никаква корист од него, дека не се покажал добар итн. Кога ѓаволот ќе го увери во тоа, тој и го победува. Меѓутоа, кога ќе го затекне послушникот утврден, го напушта и отвара друг фронт. Реткост е послушникот да не води ваква војна.

Писмо на Старецот до една монахиња

7. Ќерко моја, љуби ја и почитувај ја својата Старица. Кој од нас е без слабости? Сите ние сме под суд заради своите страсти. Меѓутоа, тоа е една работа, а твојата обврска кон духовната мајка сосем друга! Гледај ја како лицето Христово! Довербата што ја имаш во неа ќе ти се земе како доверба во Бога.
Не сакам да се преправаш. Јас многу ги ценам искреноста и чесноста и сакам моите духовни чеда да бидат такви. Секогаш да се исповедаш искрено, да ги слушаш нејзините совети и имај доверба во се што ќе ти каже твојата Старица.
Ако не прифатиш со вера се што ќе ти каже таа, ќе дојдеш до тоа што ќе почнеш да ја осудуваш, ќе ти се олади љубовта и ќе се оддалечиш. Тоа не ти доликува тебе како монахиња која е под заштита на една Старица.
Не би требало да го осудуваме кој и да е човек или да се отуѓуваме од него, а посебно не својата духовна мајка.
Бори се да ја љубиш и да ја гледаш како лицето Христово и тогаш, согласно со твојата вера, ќе пожнееш и соодветна корист. Стори го тоа и ќе ја здогледаш вистината.
Сега, за време на Великиот Пост, сакам посебно да се потрудиш. Биди молчалива и одвнатре и однадвор. Сеќавај се на смртта постојано и непрестајно, зашто од таквото размислување ќе имаш огромна корист. Кажувај ја љубената молитвичка. Присилувај се себеси да се присоединиш поцврсто кон Старицата и не дозволувај им на своите помисли да ја осудуваат, зашто Светите отци ќе го окарактеризираат тоа како сериозна изгоретина или труење. Чувај се да не отпаднеш од Старицата, зашто тоа би го оневозможило секој твој подвиг.

„Поуки за Исусовата молитва“-

Издавач: Струмичка епархија

Посети: {moshits} 

- Јас се молам мошне ретко. А и немам особена потреба да се молам: зошто човек да се моли, ако сè знае, ако сè разбира? И нема некакви особени прилики коишто би ме поттикнале на молитва. Ако, пак, се појави таква особена, екстремна ситуација, тогаш ќе се молам, а дотогаш – зошто да се молам? Нема потреба.
- Сакаш да кажеш – му возвратив -  дека се молиш „машки“: додека не удри гром, вистинскиот маж не се прекрстува?
- О, не, јас воопшто не сакам да ме снајде некаква неволја или грижа. Не, едноставно, нема потреба да се молам, и тоа е сè.

Што да се каже на ова?

Да претпоставиме дека некој брачен пар има дете. И дека детето вели: „Зошто треба да разговарам со татко ми и со мајка ми? Ако имам некаква потреба, тогаш ќе разговарам со нив, а дотогаш – зошто ми се потребни? Јас не сакам да разговарам со нив, не ми е интересно.“ Зарем со таквиот нељубовен однос не им нанесува болка на своите родители? Ги растажуваме – и тоа силно!

Дали некогаш сте забележале дека , кога стоите на молитва со ладно чувство спрема Бога, тогаш и луѓето се однесуваат ладно спрема нас? А по срдечната, топла молитва упатена кон Бога, и односите на луѓето спрема нас стануваат некако потопли.

А речиси редовна појава е кај децата да заладува природната љубов кон родителите ако тие се однесуваат ладно спрема Бога. Но, тоа најчесто никој не го забележува. А Господ рекол: „Со каква мерка мерите, со таква и ќе ви се мери“ (Матеј 7:2).

Со оној, кого што го сакаме – со него и комуницираме. Па дури и да седиме молкум, сепак се радуваме, го чувствуваме присуството на саканиот. Така е и пред Бога: ако ни е „досадно“ со Него на молитвата, значи дека сме ја изгубиле љубовта спрема Него. Ние Го растажуваме нашиот Небесен Отец и, фактички, го губиме контактот со Него, оној контакт кој ни е потребен повеќе од сè. Тој контакт не Му е потребен на Бога, туку ни е потребен нам, за вечен живот. Ако не го воспоставиме тој контакт, слично како што електична сијаличка воспоставува контакт во електрично коло, што ќе биде со нас? Ако сијаличката не се вклучува во електричното коло, станува бесполезна и се фрла во ѓубре. Така и ние, ако не се соединиме со Бога со посредство на срдечна, жива молитва, тогаш, како неупотреблива сијалица, ќе бидеме фрлени на духовно буниште, коешто се нарекува „ад“ или „вечна мака“.

Подготви: д-р Драган Михајловиќ

 {moshits}

Старец Порфириј Кавсокаливит

Самиот Господ ќе нé научи на молитвата

Човекот ги бара на небото радоста и среќата. Го бара вечното далеку од сите и од сé, бара да ја најде радоста во Бога. Бог е тајна. Он е молчење, Он е бескраен, Он е сé. Склоноста на душата кон небото ја има целиот свет: сите бараат нешто на небото. Кон Него се насочуваат сите битија, макар и несвесно.

Кон Него непрестано да го насочувате вашиот ум. Возљубете ја молитвата, односно разговорот со Господа. Љубовта кон Бога, кон Младоженецот Христос, е сé. Станете достојни за Христовата љубов. За да не живеете во темнина, притиснете го прекинувачот на молитвата, за да дојде Божјата светлина во вашата душа. Во длабочината на вашето битие ќе се појави Христос. Таму, во длабочината, е Царството Божјо. Царството Божјо е внатре во вас (Лука. 17, 21).

Молитвата се врши само со Светиот Дух, Он ја учи душата како да се моли. Бидејќи не знаеме за ќто да се помолиме како што треба, туку Самиот Дух посредува за нас со неискажливи воздишки (Рим. 8, 26). Ние нема потреба да вложуваме напор. Да Му се обраќаме на Бога со расположение на смирен слуга, со молбен и преколнувачки глас. Тогаш нашата молитва Му е благоугодна на Бога. Да стоиме со побожност пред Распнатиот и да велиме: Господи Исусе Христе, помилуј ме. Тоа кажува сé. Кога умот на човекот ќе се придвижи за молитва, тогаш во дел од секундата доаѓа Божјата благодат. Тогаш човекот станува облагодатен и сé гледа со други очи. Суштината е во тоа да Го возљубиме Христа, молитвата, изучувањето. Земаме еден миллион и го сечеме на делчиња. Трудот на човекот е еден дел од милионот.

Пред молитвата душата треба да се подготвува со молитва. Молитва за молитвата. Слушнете како се моли свештеникот тајно, додека се чита Апостолот на Божествената Литургија:
Запали ја во нашите срца, Човекољубив Владико, непреодната светлина на Богопознанието, и отвори ги очите на нашиот ум за да ги разбереме Твоите евангелски проповеди. Всади го во нас и стравот на Твоите блажени заповеди, те победувајќи ги телесните похоти, да живееме со духовен живот, мислејќи и вршејќи сé што Ти е Тебе угодно. Бидејќи Ти Си просветлување на нашите души и тела, Христе Боже, и Тебе слава Ти вознесуваме со беспочетниот Твој Отец и Пресветиот и Благ и Животворен Твој Дух, сега и секогаш и во сите векови. Амин.

Во молитвата влегуваме без да го забележиме тоа. Потребно е да се најдеме и во соодветна клима. Дружењето со Христа, духовниот разговор, изучувањето, пеењето, кандилото, темјанот стануваат соодветна клима, за да се врши сé едноставно, во простота на срцето (Прем. Сол. 1, 13). Читајќи ги црковните песни и богослуженијата со љубов, без да забележиме стануваме свети. Се веселиме со Божествените зборови. Тоа веселие, таа радост е нашиот труд, за да влеземе лесно во атмосферата на молитвата. Тоа е, како што велиме, загревање. Можеме при тоа и да имаме во умот убави слики од некои места што сме ги виделе. Тој труд е благ и бескрвен. Но да не го забораваме тоа што го вели Господ: Без Мене не можете да правите ништо (Јован. 15, 5).

Самиот Господ ќе нé научи на молитвата. Нема да ја научиме самите, ниту некој друг ќе нé научи на неа. Да не велиме направив толку метании, и сега ја обезбедив благодатта, туку да бараме во нас да засветли непреодната светлина на Богопознанието и да ги отвори нашите духовни очи, за да ги разбереме Божествените зборови.
На тој начин, без да го забележиме тоа, Го љубиме Бога без стегање, труд и борба. Тоа што им е тешко на луѓето, за Бога е многу лесно. Бога ќе Го возљубиме изненадно, кога ќе нé осени благодатта. Ако многу Го возљубиме Христа, тогаш молитвата сама ќе се кажува. Христос ќе биде постојано во нашиот ум и во нашето срце.
Меѓутоа, за да пребиваме во таа состојба и да не ја загубиме, потребен е Божествен ерос, односно Божествена, огнена љубов кон Христа. Љубовта Му се упатува на едно повозвишено Битие. Возљубениот, односно Бог, копнее по оној што Го љуби и тој што љуби сака да стигне до Возљубениот. Возљубениот го љуби оној што љуби со Божествена и совршена љубов. Бог, Кој го љуби човекот, е несебичен.
Љубовта кон Бога е повозвишена кога се изразува како благодарност. Потребно е да љубиме не како должност, туку како што е потребно да јадеме. Многу пати ние Му се доближуваме на Бога од потреба за да се потпреме, бидејќи сé околу нас не нé успокојува и чувствуваме осаменост.

За да дојде Христос во нас, треба нашето срце да е чисто

Божјата благодат нé учи на нашиот долг. За да ја привлечеме, потребна е љубов и копнеж. Божествената љубов бара божествена љубов. Љубовта е доволна за да нé доведе во соодветна "форма" за молитва. Христос Самиот ќе дојде и ќе влезе во нашата душа, доволно е само да најде одредени работи кои Му се угодни: добро волја, смирение и љубов. Без нив не можеме да кажеме Господи Исусе Христе, помилуј ме.
Имаме, на пример, едно радио. Кога ја имаме насочено неговата антенна на точка 1, да кажеме, каде што се наоѓаат повеќето станици, тогаш емисијата се слуша подобро. На точката 2 нема толку станици и се слуша некако послабо. На точката 3 не се слуша воопшто добро. Истото се случува и во комуникаијата со Бога. Кога душата е насочена на 1, тогаш комуникацијата е многу добра. Се разбира, тоа се должи на две основни претпоставки, односно на љубовта и на смирението. Со овие претпоставки душата комуницира со Бога, го слуша Неговиот глас, ги прима Неговите зборови, зема Божествена сила и благодат, се преобразува. Се насочува кон Бога на благ начин и доаѓа во умиление. Кога има помалку љубов и смирение (позиција 2), тогаш послабо куминицираме со Бога. Кога душата ќе ја земе позицијата 3, тогаш нема воопшто добра комуникација, бидејќи е полна со страсти, омраза, непријателства и не може да се воздигне.

За да дојде Христос во нас, кога Го повикуваме со Господи Исусе Христе, треба срцето да е чисто, да нема ниту една пречка, да биде слободно од омраза, од егоизам, од злоба. Треба да Го љубиме и да нé љуби. Меѓутоа, ако имаме во себе нешто што е за осуда, тогаш пак постои една тајна. А тајната е да побараме прошка или тоа да му го кажеме на духовникот. Но за тоа е потребно смирение, како што рековме. Ако се сообразиш применувајќи ги Божјите зборови и немаш грижа на совест и имаш мир и вршиш добри дела, тогаш влегуваш во молитвата благо, без да го забележиш тоа. Потоа чекаш благо, полека полека, додека да дојде благодатта.
Во секое нешто што се случува, дца ја фрлате тажината на себеси. Да се молите со смирение, да не се себеоправдувате. Гледате, на пример, завист од другата страна? Вие помолете се со љубов, за да ñ фрлите љубов на зависта. Слушате клевета против вас? Помолете се. Внимавајте, затоа што ниту најмалиот шепот на негодување не може да се сокрие (Прем. Сол. 1, 10). Најмалото негодување против ближниот има влијание врз вашата душа и не можете да се помолите. Светиот Дух, кога ја наоѓа душата во таква состојба, не се осмелува да ñ се доближи.

Да бараме од Бога да биде Неговата волја во нашиот живот

Нашите молитви не биваат услишани, затоа што не сме достојни. Треба да станеш достоен, за да се помолиш. Не сме достојни, бидејќи не го љубиме нашиот ближен како себеси. Тоа го вели Самиот Христос: И така, ако принесуваш дар на жртвеникот и таму се сетиш дека брат ти има нешто против тебе, тогаш остави го дарот таму, пред жртвеникот, па отиди и најнапред помири се со брат ти, а потоа дојди и принеси го дарот (Мат. 5, 23 - 24). Да одиш прво да се помириш со твојот брат, да се простиш, за да станеш достоен. Ако не се случи тоа, тогаш не можеш да се помолиш. Ако не си достоен, тогаш не можеш да правиш ништо. Кога ќе ги средиш сите несредености и ќе се подготвиш, тогаш одиш и го принесуваш својот дар.

Достоји стануваат оние кои посакуваат и копнеат да бидат Христови, оние кои ñ се предаваат на Божјата волја. Да немаш никаква волја, тоа има голема вредност, тоа е сé. Робот нема никаква своја волја. Да немаме никаква своја волја може да се случи на благ начин: со љубовта кон Христа и со исполнувањето на Неговите заповеди. Оној кој ги има Моите заповеди и ги пази, тој е оној што Ме љуби. Оној што Ме љуби, пак, ќе биде возљубен од Мојот Отец и Јас ќе го возљубам и ќе му се јавам (Јован. 14, 21). Потребна е борба. Треба да се бориме со кнезот на темнината и на овој век (Еф. 6, 12). Треба да се бориме со лавот кој рика (1. Пет. 5, 8). Не е дозволено во борбата да победи селукавиот.

Тоа претпоставува солзи, покајание, молитва, милостиња, прозба придружена со доверба во Христа, а не со маловерие. Само Христос може да нé извади од обрачот на осаменоста. Молитва и покајание и милостиња. Дајте барем една чаша вода, ако немате пари. И да знаете дека колку повеќе се осветувате, толку повеќе се услишуваат вашите молитви.

Да не Го присилуваме Бога со нашите молитви. Да не бараме да нé ослободи од нешто, од болест и сл. или да ни ги реши нашите проблеми, туку да бараме сила и поткрепа од Него, за да имаме трпение. Како што Он љубезно чука на вратата од нашата душа, така и ние љубезно да го бараме тоа што го посакуваме и ако Господ не одговара, да запреме да го бараме. Кога Бог не ни дава нешто што упорно го бараме, Си има причина за тоа. Има и Бог Свои "тајни". Штом веруваме во Неговата добра промисла, штом веруваме дека Он знае сé од нашиот живот и дека секогаш го сака доброто, тогаш зошто да не покажуваме доверба? Да се молиме едноставно и благо, без страст и без присилување. Знаеме дека и минато, и сегашно и идно, сé е познато и голо пред Бога. Како што вели Апостолот Павле, ...нема создание сокриено пред Него, туку сé е голо и откриено пред очите Негови (Евр. 4, 13). Ние да не настојуваме. Навалувањето прави повеќе зло отколку добро. Да не се напнуваме да го стекнеме тоа што го бараме, туку да ñ го оставаме на Божјата волја. Затоа што колку повеќе го бркаме, тоа толку повеќе се оддалечува. Значи, трпение и вера и спокој. И ако ние го заборавиме (тоа што сме го барале), Господ никогаш не заборава, и ако е за наше добро, ќе ни го даде тоа што треба и кога треба.

Во молитвата да го бараме само спасението на нашата душа. Не рече Господ: Барајте го најпрво Царството на Бога... и сé друго ќе ви се придодаде (Мат. 6, 33)? Лесно, најлесно Христос може да ни даде сé што посакуваме. И гледајте ја тајната. Тајната е во тоа никако да не треба да имате на ум намера нешто конкретно да барате од Бога. Тајната е во тоа да го барате вашето соединување со Христа несебично, без да велите дај ми го ова, она... Доволно е да велиме Господи Исусе Христе, помилуј ме. Бог нема потреба ние да Го информираме за различните наши потреби. Он знае сé неспоредливо подобро од нас и ни ја пружа Неговата љубов. Работата е во тоа да одговориме на таа љубов со молитвата и со пазењето на Неговите заповеди. Да бараме да биде Божјата волја. Тоа е од најголем интерес за нас, и тоа е набезбедно за нас и за сите кои се молат. Христос ќе ни даде сé богато. Кога постои макар и малку егоизам, тогаш не бива ништо.

Треба да Му пристапуваме сами на Бога во простота и чистота на срцето

Кога имаме со Христа однос на апсолутна доверба, тогаш сме среќни, имаме радост. Ја имаме Рајската радост. Тоа е тајната. И тогаш извикуваме заедно со Апостолот Павле: За мене Христос е живот, а смртта придобивка (Фил. 2, 1), и Не живеам веќе јас, туку Христос живее во мене (Гал. 2, 20). О, што е сето ова! (Благодатна) Лудост! Сé да се прави едноставно и благо.

Треба сами да Му пристапуваме на Бога во простота и чистота. Што вели премудриот Соломон? Потребна е простота (едноставност). Размислете за Господа во добрина и во простота на срцето барајте Го, бидејќи Го наоѓаат оние кои не Му се неверни (Прем. Сол. 1, 1 - 2). Простотата е свето смирение, односно апсолутна доверба во Христа. Да Му го даваме на Христа целиот наш живот. Во Литургијата велиме ...целиот наш живот на Христа Бога да Му го предадеме. А на друго место, Тебе Ти ги доверуваме сиот наш живот и надеж, човекољубив Владико, и Та молиме и Та повикуваме... (Литургија, молитва пред Оче наш).

Дојде еден владика пред некое време за да разговараме. Зборувавме за молитвата. Му велам:
Што значи да се молиме "во простота и чистота на срцето"?
Со едноставност.
Го разбираш тоа, Високопреосветен?
Го разбирам.
Е, јас не го разбирам, тоа е тајна. Тоа се случува само со Божјата благодат.
А, ниту јас не го разбирам, ми вели. Ти благодарам што ми кажа дека само со Божјата благодат се сфаќа и се постигнува простотата и чистотата.
Така да се борите во духовниот живот, едноставно, благо, без присилување. Едноставниот и благиот начин е најсветиот начин во духовниот живот, но невозможно е да го научиш од надвор. Треба тајно да влезе во тебе, така што твојата душа ќе го усвои тој начин со Божјата благодат. Меѓутоа, многу пати, додека ние сакаме да го постигнеме, го дознава тоа противникот и нé попречува. Да го применувате правилото: Да не знае твојата лева рака што прави десната (Мат. 6, 3). Кога бараш, кога Го присилуваш Бога, не доаѓа. Ќе дојде во ден во кој не очекуваш и во час кога не знаеш (Мат. 24, 50; Лука. 12, 46). Овде има тајна, не можам да ви го објаснам тоа. Како што ми се случи на Патмос.

Кога ја губите Божјата благодат, немојте да правите ништо. Продолжете го вашиот живот и вашата борба едноставно, благо, додека без агонија повторно дојде љубовта и копнежот кон Христа. И тогаш сé оди добро. Тогаш благодатта ве исполнува и се радувате. Богослуженијата се е една тајна. Дајте им се (учествувајте во нив со сета душа) и Божјата благодат таинствено ќе дојде.

Клучот за духовниот живот е молитвата

Да Му се молите на Бога со отворени раце. Тоа е тајната на светителите. Штом ги отварале своите раце, ги посетувала Божјата благодат. Отците на Црквата ја употребуваат како најуспешна еднореченичната молитва: Господи Исусе Христе, помилуј ме. Клучот за духовниот живот е молитвата. На молитвата не може да нé научи никој, ниту книгите, ниту старецот, ниту никој. Единствениот учител е Божјата благодат. Ако ви кажам дека медот е сладок, тачен, таков и ваков, нема да сфатите, ако не го вкусите. Истото и во молитвата, ако ви кажам вака е, чувствуваш така итн., нема да разберете, ниту ќе се помолите, освен преку Светиот Дух (1. Кор. 12, 3).

Само Светиот Дух, само Божјата благодат може да ја вдахне молитвата. Не е тешко да ја кажете молитвата, но не можете да ја кажете правилно, затоа што клоца вашиот стар човек. Ако не влезете во благодатната атмосфера, тогаш не ќе можете да се молите. Штом чуете навредлив збор се натажувате, а штом чуете добар збор се радувате и блескате? Со тоа покажувате дека не се подготвени, ги немате претпоставките. За да дојде Божјата благодат, треба да ги стекнете претпоставките, односно љубовта и смирението. Инаку се создава реакција. За да влезете во таа "форма", ќе тргнете од послушанието. Прво треба да му се дадете на послушанието, за да дојде смирението. Гледајќи го смирението, Господ ја испраќа Божјата благодат, а потоа молитвата доаѓа сама, неприсилено. Ако не сте послушни и ако немате смирение, тогаш молитвата не доаѓа и постои страв од прелест. Да се подготвувате полека полека, благо благо и да се молите во умот. Што е во умот, тоа е и во срцето.

НАПАТСТВИЈА ЗА ВЛЕЗ ВО ЦАРСТВОТО НЕБЕСНО (I)

Св. Инокентиј, Митрополит Московски, Просветител на Америка

БЛАЖЕНСТВАТА ШТО ХРИСТОС НИ ГИ ДАРУВАШЕ СО СВОЈАТА СМРТ   Пред да почнеме да зборуваме за ова, да погледнеме какви блаженства имал Адам во Рајот пред да стапи во грев, како и од какво зло пострадал откако се огревовил, та заедно со него во грев го однел и целото човештво. Првиот човек, создаден по образ и подобие Божјо, се додека не го извалка подобието Божјо со неговото своеволие, беше блажен да пребива во самиот образ и подобие на Бога. Како што Господ Бог нема крај и е вечен, така и Адам беше создаден бесмртен. Бог е сеправеден, па и Адам го создаде безгрешен и праведен. Адам живееше во преубавиот Рај, во градина засадена од Самиот Бог, каде што беше задоволен со се. Секогаш беше здрав и добар, и никогаш немаше да спознае што е тоа болест. Не се плашеше од никого и од ништо. Сите животни и птици го слушаа како нивен господар. Не му беше ниту студено ниту жешко. Па иако работеше и се трудеше во рајот, сепак го правеше тоа со задоволство и радост и ниедна работа не му беше тешка или заморна. Неговото срце и душа беа исполнети со познание и љубов кон Бога. Секогаш беше тивок и радосен, и не знаеше, ниту пак некогаш имаше видено нешто непријатно, вознемирувачко, болно или тажно. Сите негови желби беа чисти, праведни, и во совршен ред. Неговото паметење, интелект, како и сите други особини на неговата душа беа совршени. Бивајќи така невин и чист, тој секогаш живееше со Бога и разговараше со Него, а Бог го возљуби како Свој омилен син. Накратко, Адам беше во Рајот, и Рајот беше во Адама. Значи, да не ја прекршеше Адам заповедта на неговиот Создател, тој самиот би бил среќен и сите негови потомци исто така би биле среќни. Но Адам се огреши пред Бога и го прекрши законот Негов, и тоа најлесниот; и заради таа причина Господ го прогони од Рајот, зашто Он не може да живее со грев или со грешник. Адам одеднаш ја изгуби радоста која ја уживаше додека беше во Рајот. Неговата душа потемне, неговите мисли или желби се побркаа, темен облак ги прекри неговата мечта и паметење. Наместо мир и радост на душата, тој почна да гледа тага, несреќи, грижи, немаштија, болни маки и секаков вид на зла коб. (Продолжува)   подготви:Б.Ѓ КАКО ХРИСТОС ЖИВЕЕШЕ НА ЗЕМЈАТА И НИЗ ШТО ПОСТРАДА ЗА НАС

ПЕТ ГОЛЕМИ ИСКУШЕНИЈА НА НОВИТЕ ВЕРНИЦИ

Јона (Пафхаузен)

Извадок од есејот на игумен Јона (Пафхаузен)

 

---

ПРВО ИСКУШЕНИЕ: ЗАМКА НА ДУХОВНА ГОРДОСТ

Духовната гордост е замка во која лесно потпаѓаат оние кои се нови во верата, кои за првпат се изложени на монашкиот живот, а кои бараат и тежнеат да живеат изворен православен духовен живот. Тоа може да биде особено опасно за оние кои ги посетуваат манастирите, во потрага по духовно раководење, без да знаат каков е вистинскиот православен живот во светот, во парохијата.

Многу верници ги посетуваат манастирите и ја забележуваат побожноста на луѓето и како се живее според монашкото предание, па сакаат да го подражаваат—но без да го разберат. Поклоници доаѓаат и се среќаваат со духовни старци и монаси кои живеат со живот кој, според нив, е многу “подуховен” од оној на нивниот парохиски свештеник—па го судат, сметајќи го за неподобен за нивните духовни потреби. Одат на исповед, развиваат духовен однос со духовен отец или мајка во манастирот, и мислат дека само нивниот пат е оној вистинскиот кој води кон спасение. Примаат духовни поуки кои би можеле погрешно да ги протолкуваат. Понекогаш, дури, во манастирот можат да добијат и погрешен духовен совет, па без размислување го претвораат во краен критериум на нивниот духовен живот. А понекогаш пак, луѓето одат во некој манастир или кај некој духовник кого Црквата го казнила и кој не ја почитува црковната дисциплина. Тогаш поклоникот-претворен-во-ученик се заплеткува во мрежата на самооправдување на заблудениот старец, што во некои случаи, доведува до раскол.

Претераната надворешна побожност, лажното смирение, обземеноста со озборувања и “спорни прашања” од животот на Црквата, осудување на луѓето заради нивната побожност или ставот во поглед на овие прашања, потполната убеденост за тоа дека само ние знаеме како треба да се справиме со нештата, и она што е можеби најопасното од се, идолизирање на одредена личност или место како краен критериум на Православието, можат да бидат симптоми на оваа духовна заболеност. Сите тие се одредени аспекти на духовна несозреаност. Она што недостасува во сево ова е Христос и вистинската духовна борба против сопствената огревовеност.

ВТОРО ИСКУШЕНИЕ: ПРЕКУМЕРНА ПОБОЖНОСТ

Ревноста за Христа и Црквата е возвишено и прекрасно нешто, но вистинската ревност е многу различна од онаа која доаѓа од острастеноста. Телесната ревност секогаш во себе носи некој елемент на самоугодување и егоцентричност, врз основа на што човек себеси се смета за вистински православен христијанин, вистински побожен и “оној кој знае”. Вистинската ревност не е насочена кон ништо друго освен кон соединувањето со Христос или пак, против својата падната природа. Таму каде што е вистинската верност, нема лицемерие. Лажната верност, односно опрелестеноста со духовната гордост и вообразеноста, секогаш е лицемерна.

Надворешниот израз на побожност претставува важен аспект на личносно доживување на опитот и светотаинската вера. Метаниите, прекрстувањето, побожното однесување, како и сите други облици кои ни се дадени од Преданието се особено корисни во овој поглед. Но никогаш не смееме да ги користиме за друго, освен за ја искажеме сопствената љубов кон Бога. Никогаш не смееме да ги користиме за да ги “поучиме” другите кои одредени работи ги прават “погрешно”, ниту пак да ги осудуваме другите за нивната недоволна побожност, а уште помалку да им покажуваме на другите како ние “знаеме што е “правилно”. Во многу манастири, правилата за надворешно искажување на побожноста—појасни поклони, прекрстување, метании и тн.—се извршуваат со големо внимание, додека, во парохиите, често не. Верникот никогаш не треба да привлекува внимание со својата надворешна побожност. Тоа само ја потхранува гордоста и егоцентричноста што е во нас, а на другите им го одвлекува вниманието од молитвата.  

Правилата на постот исто така спаѓаат во оваа категорија. Општо земено, манастирите строго ги почитуваат правилата на постот. Но во поглед на правилата на постот нема никаква разлика помеѓу монасите и верните во светот. Ниеден верник не би требало да осудува друг, а уште помалку гласно да коментира, како некој пости или не пости. Ова не само што е лицемерно, туку и никогаш не ја постигнува целта. Постот, како и сите правила на Црквата, се само средства, а не цел сама за себе. Ако постиме и се гордееме заради тоа, и ги осудуваме другите што не се толку строги, би ни било подобро воопшто и да не постиме (Рим. 14:3).

Истото правило важи и за литургискиот живот во Црквата. Манастирите, според самиот свој типик, ги служат литургиските богослужби во потполност и во склад со древниот Типик. Службите можат да траат со часови, а понекогаш го зафаќаат и поголемиот дел од денот. Меѓутоа, не постои никаква разлика помеѓу службите кои се пропишани за во манастир и оние кои се пропишани за во парохија. На поклоникот кој дошол во манастир, манастирските служби можат да му се причинат претерани и предолги, но потоа тој се навикнува на нив и не сака ниедна друга служба. Парохиските богослужби, кои се скратени од пастирско снисходење, можат заради тоа да изгледаат непотполни.

Тука има неколку искушенија. Првото е да се мисли дека во манастирот службите се вршат на “прав” начин, а во парохијата на “погрешен”. Второто искушение е да се мисли дека во парохиските богослужби нема благодат, како и литургиско-духовниот живот во парохиите да не се сфаќа сериозно. Ова незбежно води до осудување на парохискиот свештеник како, наводно, помалку “духовен” и мрзелив затоа што ги скратува богослужбите. Забораваме дека, кога присуствувавме на првата манастирска служба, ја користевме секоја можна прилика да седнеме и дека гледавме во часовникот секои пет минути, прашувајќи се дали воопшто и кога ќе заврши службата! Во парохиите службите се вршат во скратен облик заради пастирското снисходење и според мислењето на пастирот. Не смееме да ги осудуваме свештениците, зашто тие се трудат на секој можен начин да служат, имајќи ја на ум духовната корист на нивната паства.

ТРЕТО ИСКУШЕНИЕ: ОСУДУВАЊЕ

Најголемото искушение е да го осудуваме другиот, а особено свештеникот. Стандардите кои ние ги поставуваме за свештениците обично се невозможно високи, и тоа е по правило нешто што ниту ние самите не би можеле да го исполниме. Според тоа, секое такво осудување е директно лицемерие. Животот на парохискиот свештеник, кој е исполнет со потполно различни грижи, интереси и одговорности, многу се разликува од животот на еден јеромонах во манастир. Но, верниот народ види само еден мал дел од вистинскиот живот на парохискиот свештеник. Многумина верници мислат дека свештеникот работи само два часа, во недела! Но, да се биде свештеник е многу повеќе од “полно осмочасовно работно време”. Како тогаш можат верниците да го осудуваат? А особено пак, како можат да ја осудуваат неговата “недуховност”?

Јеромонахот може да ни се чини многу “подуховен” затоа што секој ден проведува по пет-шест часа во Црквата и има малку други (“банални”) одговорности. Пробајте тоа да го правите, ако имате семејство и десетина или стотина парохијани на коишто треба да им помагате! Подвижништвото на живеење во светот и служењето Христово, без оглед на тоа дали станува збор за свештеник или верник, е подеднакво големо како и монашкото служење на Христа во манастир. Да се живее подвижнички во светот е навистина духовно. Меѓутоа, деталите се разликуваат во зависност од околностите.

ЧЕТВРТО ИСКУШЕНИЕ: ЗЛОУПОТРЕБА НА ДУХОВНОТО РАКОВОДЕЊЕ

Луѓето често одат во манастир заради духовно раководење и исповед. Достојно е за почит и е древно православно предание да се има некој јеромонах за духовен отец, и да се живее во послушание кон него. Понекогаш луѓето одат кај некој опитен старец, најчесто заради тешки животни прашања. Исто така е вистина дека некои луѓе кои развиваат подобар однос со својот парохиски свештеник од другите. Ова би требало да го поддржат парохиските свештеници.

Ако Црквата е духовно лекувалиште, тогаш манастирите се одделенија за интензивна нега, со лекари-специјалисти. Кога човек боледува од рак, не оди да го посети неговиот општ лекар, како што не оди кај неврохирург заради настинка. Опитните Старци се оние специјалисти кои, после многу години на подвижничко пречистување и искуство знаат како да се справат со голем број тешки животни прашања. Многу старци имаат големи духовни дарови. Многу и ги немаат. Повеќето монаси не се Старци. Ова сепак не ја намалува нивната способност да служат како исповедници, утешители и духовници. Без разлика дали станува збор за парохиски свештеник, јеромонах, монахиња-старица или опитен старец, изворот на совет и утеха, во краен исход, е ист: Бог.

Вистинскиот старец е оној кој на човека секогаш му остава целосна слобода, дури и кога му ја открива волјата Божја. Тука никогаш нема манипулација ниту лични интереси. Старецот единствено му посакува спасение на човека и тој служи како крвен сад низ кого протекува Божјата љубов и простување на човекот. Големо е искушението да се идолизира Старецот или со него да го заменуваме Христос. Култот на личноста води кон духовна пропаст и на старецот и на ученикот.

Послушанието е многу важно во духовниот живот. Меѓутоа, послушанието секогаш мора да биде во одредени рамки. Послушанието никогаш не вклучува правење на нешто што е незаконско или неморално. Вистинското духовно послушание има само една цел: да не приведе во послушание кон Бога. Тоа е секогаш во рамките на Црквата, секогаш не води кон подлабоко ниво на општење, како црковно, така и личносно.

Големо искушение, особено за нас, современите западњаци, е во тоа што се обидуваме да пронајдеме старец (или свештеник или епископ) кој е “достоен да му бидеме послушни”. Ова е потполна духовна гордост и прелест. Тогаш мислиме дека ни е потребен “голем старец”, и тоа исклучиво најдобриот, за да му се предадеме во послушание, затоа што само еден таков надарен старец би можел да не “разбере”. Во себе си помислуваме: “Можам да му бидам послушен само на оној кој може да го препознае и развие мојот единствен потенцијал”. Ова е надмено, вообразено и арогантно, да мислиме за себеси дека сме на високо духовно ниво. Во реалност, особено ако навистина имаме таков став, последната личност со која би можеле да се справиме е таков опитен старец со длабок духовен живот, кој бргу би не свел на нашата вистинска мера. Нашата гордост тоа не би можела да го издржи, па не би обрнале внимание на неговиот совет, дури и тоа што тој ни го советува да е најдобро за нас.

ПЕТТО ИСКУШЕНИЕ: ЦРКВЕНИ ОЗБОРУВАЊА

Последното големо искушение е да се вклучуваме во озборувачки разговори за луѓето, заедниците, праксите, а особено, за “спорните прашања” со кои се соочува Црквата. Било да се работи за тоа кој што прави, како ја служи оваа или онаа служба, или со кого сослужува, или било што слично на ова... сето ова е озборување. Било да станува збор за големите проблеми со кои се соочува Црквата како што е екуменизам, прашања за календарот или за тоа што овие или оние учат или не учат на тој и тој богословски факултет... Во ваквите испразни разговори нема ништо плодоносно, а има многу штетно. Господ ни има кажано дека ќе одговараме за секој изговорен збор.

Ваквото озборување не само што не вовлекува во осудување на луѓето, особено епископите, свештениците и учителите кои сами за себе ќе одговараат пред Бога, туку и не одлачува од она што единствено потребно: од нашиот пат кон спасението. Ние пред Бога сме одговорни единствено за сопственото спасение, а не за прашања врз кои што не можеме да влијаеме. Едно од најтажните нешта е што манастирите привлекуваат луѓе кои под изговор дека тежнеат кон сериозен духовен живот потпаѓаат во ваква прелест, бидејќи сето ова озборување и фракционерство ги разорува нивните души.

Доволно е лошо што луѓето разговараат за вакви работи: многумина од нив читаат цели книги кои се, во суштина, скандалозни памфлети. Интернетот, веројатно, е најлошиот медиум за вакво празнословење. Тоа не е ништо друго туку црквена “порнографија” која мора да ја избегнуваме по секоја цена!

Како да се спознаеш самиот?

Митрополит Антониј Сурошски

Испитувајќи се самите себеси, ние сме склони кон навистина ѓаволско расудување. Тоа, всушност, се состои во следново: сето она што во мене ми изгледа привлечно, сè што ми се допаѓа, тоа е моето „јас“. Сето она, пак, што ми изгледа грдо, изопачено, одбивно, или, пак, она што другите го сметаат за одбивно и грдо во мене, она што создава напнатост во однос на околината, го земам како некакви дамки, како нешто што ми е внесено или наметнато од надвор. На пример, луѓето често велат: „Јас од сето срце настојувам да бидам поинаков, но животните околности  ме прават таков каков што сум.“ Не, животните околности само разоткриват дека сте таков. Во преписките на Макариј, еден од оптинските старци, се поместени две или три писма разменети со некој трговец, кој пишува: „Ме напушти слугинката. Во замена, ми предлагаат да земам некоја селска девојка. Што ми советувате, да ја земам или да не ја земам?“ Старецот му одговара: „Се разбира, земи ја.“ По извесно време трговецот повторно му пишува на старецот: „Батјушка, дозволете ми да ја избркам. Таа е вистински демон; од мигот кога дојде кај мене, јас постојано се гневам. Изгубив секаква самоконтрола.“ А старецот му одговара: „И не помислувај да ја избркаш. Тоа е небесен ангел што ти е испратен од Бога, за да согледаш колку злоба има во тебе, којашто претходната слугинка никако не можела да ја извлече на површината.“     И така, ми се чини дека, ако погледнеме на себе со сета сериозност, веќе нема да можеме да кажеме: сето она што е добро, хармонично, прекрасно - тоа сум јас; а сето друго - тоа се само дамки, случајности коишто немаат ништо заедничко со мене, тие просто се прилепиле за моето тело... Всушност, тие не се прилепиле за телото, туку пуштиле корен во длабочината на нашето битие. Само што тоа нам не ни се допаѓа, и ние го обвинуваме кого ќе стасаме, или, пак, вината ја префрламе врз околностите во кои живееме. Колку пати сум слушнал на исповед: „Ете, тоа се сите мои гревови,“ - по што покајникот застанува да земе здив (гревовите обично се исповедаат мошне брзо) и изнесува долго оправдување, докажувајќи дека во случај околностите во кои живее, а кои му се дадени од Бога, да биле малку поинакви, тој ќе немаше никаков грев. И кога понекогаш ќе ми кажат: „Јас, навистина, сум виновен, но што сакате вие? Јас имам тешта, имам зет, имам тоа и тоа, имам реума и артрит, ја преживеав руската револуција...“ и сл., не еднаш се случило - кога човекот, кој ја завршил својата исповед, ја очекува молитвата за разрешување на гревовите - да кажам: „За жал, но исповед - тоа е помирување со Бога, а помирувањето е нешто што треба да дојде од двете страни. И така, пред да ви дадам разрешување во името на Бога, можете ли вие да кажете дека Му проштевате за сета штета, за сето зло што Тој ви го направил, за сите околности во кои Тој ве довел и поради кои не сте станале свет?“ На луѓето ова обично не им се допаѓа, но тоа е вистинито и е од суштинска важност: ние сме обврзани самите себеси да се прифатиме во целост, такви какви што сме. Ние не постапуваме добро ако сметаме дека сме она прекрасното, а дека за сето останато е виновен Бог (имено, виновникот најчесто е Бог, а не ѓаволот, зашто, всушност, Бог е Тој што треба да го спречи ѓаволот да прави зло - во крајна линија, барем она зло што го прави спрема нас!).  Што треба да правиме? Може ли да се најде некаква инспирација, некаква поддршка во постапката којашто произлегува од тоа што го согледавме? Да, се разбира, можно е, и тоа „се разбира“ го поткрепувам со два моменти. Како прво, Јован Кронштатски прекрасно напишал  во дневникот во кој го опишува своето внатрешно искуство, дека Бог никогаш не ни дозволува да го видиме злото во нас, доколку не е уверен дека нашата вера, нашата надеж се доволно силни за да издржат пред таквото согледување. Сè додека тој гледа дека ни недостасува вера, дека ни недостасува надеж, Тој нè остава во релативно незнаење; во нашите внатрешни темнини ние ги разликуваме само оние опасности коишто Тој ни ги поставил, а коишто можеме да ги почувствуваме на слепо. Кога, пак, Тој ќе види дека нашата вера станала цврста и жива, нашата надеж доволно силна за да ја издржи одвратноста на она што ќе го видиме, а притоа да не се поколебаме, тогаш Тој ни дозволува да го видиме она што Тој самиот го гледа - но само според мерата на нашата надеж и на нашата вера. И така, пред нас е двојно откровение од кое можеме да извлечеме извесна полза; прво - тоа е голиот факт: јас себеси се сметав за трпелив човек, а таа селска девојка го разоткри во мене моето нетрпение, грубоста и нескротливоста. Но, од друга страна, ако Бог ми дозволил да го видам тоа, значи дека Тој знае дека сега имам сили да се справам со проблемот, знае дека сум во состојба да ги победам искушенијата и внатрешно да се променам. Вториот момент го поткрепувам со зборовите на преподобниот Серафим Саровски, којшто велел дека е од суштинска важност да се согледаме во целост, односно да не го согледуваме само она што во нас е прекрасно, она што одговара на нашиот призив за вечен живот, туку, исто така, и сето останато. Зашто тоа што веќе му е созвучно на Христос, на Бога, тоа што веќе му припаѓа на Царството, во извесна смисла не претставува интерес за нас: важно е останатото - без оглед  дали е тоа пустина или густа шума - да го претвориме во рајска градина. И тука, тргнувајќи од образот даден од преподобниот Серафим, би сакал да истакнам дека сме должни да се анализираме самите како материјал којшто Бог го дал во наши раце и од кој можеме да создадеме уметничко дело, нешто што ќе влезе како составен дел на Царството на хармонијата, убавината, вистината и животот. Во таа смисла во нас треба да постои истата прибраност, истата јаснотија на погледот, со кои располага и еден уметник.  Уметничкото дело коешто еден уметник сака да го создаде, е условено од два фактора: од една страна, со замислата на уметникот, со тоа што тој сака да создаде; од друга - со материјалот со кој располага. Вам ви е познато дека не можат да се направат исти дела од различен материјал: ако сакате да направите крст од слонова коска, нема да земете парче гранит; ако сакате да подигнете келтски крст, нема да почнете да го правите од грчки мермер, и сл. - едноставно затоа што тоа, што сакате да го претставите, може да се искаже само во рамките на можностите на дадениот материјал. И така, доколку не сте безнадежно тврдоглави (безнадежно како за Бога, така и за самите себе и за другите), и ако во вашите раце имате некаков материјал, тогаш прашањето не е во тоа „како да направите мермер до слонова коска или гранит од крива гранка“; вие, едноставно, погледнувате на тој материјал и велите: „Какво уметничко дело може да произлезе од материјалот што го држам во рацете?“  Токму така треба да дејствуваме во нашиот внатрешен живот. Мораме да научиме да гледаме со разумен, со прониклив поглед, со што е можно поголем реализам, со најжив интерес во оној материјал којшто го имаме во рацете, зашто ние можеме да градиме само од тој материјал. Ако вие сте Петар, тогаш не сте Антониј, и што и да правите, нема да станете Антониј. Никој нема да бара од вас да бидете она што не сте, но може да побара да бидете тоа што сте. И тоа е суштинското нешто: ако не го земете целиот материјал, нема ништо да направите. Не си вообразувајте, занимавајќи се со утврдувањето на вашиот ум, на вашето восприемање, односно со половината од вашата индивидуалност, дека ќе можете да создадете цел хармоничен човек. Во одреден миг ќе забележите дека не можете да го направите тоа, но тогаш пред вас веќе ќе биде некакво чудовиште, некаква недовршена фигура, и големо количество неискористен материјал! И тука се потребни храброст и вера. Пред сè вера во онаа смисла, како што веќе реков, дека Бог ни дозволува да го видиме само она што можеме да го поднесеме; и храброст: нам воопшто не ни претставува задоволство да го видиме сето наше безобразие. Можеби се сеќавате на зборовите на св. Венсана де Пол пред огледалото, зборови коишт случајно ги слушнал неговиот татко кој во тој миг влегувал во собата: „Боже, јас сум премногу безобразен за луѓето, но можеби Ти ќе ме примиш таков каков што сум?“ Можеби за луѓето јас сум премногу безобразен, но Бог ме сака, инаку Тој не би ме повикал во постоење, не би го направил тој творечки, рискантен потег, повикувајќи ме во постоење токму мене - и тоа не за одредено време, туку за вечност.   Од друга страна, ако сакаме да имаме одредени релации со луѓето околу нас, мораме да бидеме реални, а не фиктивни личности. Ние можеме еден со друг да имаме творечки осмислени односи само ако јас сум - реален, и ако мојот собеседник, исто така, е реална личност. Таа реалност мора да го опфати целиот човек, тој не смее да се задоволи со делумна реалност, со реалност до извесна граница. Со ова сакам да го кажам следново: кога нас, како деца, ќе нè повика директорот на училиштето на рапорт, зашто сме направиле некоја пакост, тогаш во него го гледаме само неговото звање - директор. Пред нас не стои човек, туку директор, како што може да стои и полицаец, лекар, чиновник. Нам не ни паѓа на ум дека во тој човек постои и нешто друго. Има еден мошне силен стих од Евтушенко, во кој тој опишува како ученикот гледа на наставникот. Тој го гледа и размислува: Што му е денес? Тој е некако чуден! Предава математика, а веќе направи две грешки при собирањето. А еве, сега му се скрши кредата и тој прекина да пишува и сè избриша, макар што ни рече да препишеме сè од таблата - и така натаму. На крајот од стихотворбата го гледаме наставникот како заборава да си ги облече палтото и капата, и како излегува од училиштето; и последната фраза: „жената на наставникот си заминала од дома“. Ете ја ситуацијата: тој бил само наставник, но не и човек. Тоа е нашата ситуација во однос на другите, и ситуација во која ние ги поставуваме другите во однос на нас самите. Додека не ја смениме таквата ситуација, ние нема да станеме реалност, и другите, исто така, нема да бидат реалност за нас. Невозможно е да се сретнете со призрачно суштество, или со нешто што е уште помало од индивидуум, кој сепак претставува некаква реалност, макар и таа реалност да е болна, затворена, лишена од секаква ширина. Тоа важи и за односот спрема Бог, и за односот спрема луѓето, зашто ако ние го гледаме само наставникот, а не човекот, тогаш, пристапувајќи му на Бога, ние често собираме фрагменти од некакво знаење, од некакви сфаќања за Него, и застануваме да се молиме не пред живиот Бог, тук пред идол кого што сме го составиле од образи и поими, вистинити во онаа мера во која секој образ и секој поим  соодветствува на нешто во Бога, но коишто стануваат пречка во оној миг, кога ќе си речеме: тоа е Бог. Односот кон личност е совршено поинаква. Јас пред малку напоменав дека проблемот тука е сосема поинаков: работата не е во тоа да се видиме себеси како личност - ние тоа не можеме да го постигнеме. Личност, персона - тоа е она за што сме повикани да станеме, надминувајќи го индивидуумот којшто емпириски можеме да го набљудуваме во нас самите. Личноста може да биде откриена само во Оној, Кој ја познава, односно само во Бога. Во нас постои личност којашто е образ на Живиот Бог. Однадвор таквата личност изгледа како индивидуум. Еве една аналогија: ние сме слика на уметникот, слика којашто од столетие во столетие се реставрира, така што станала сосема непрепознатлива. Ние сме станале карикатура на образот Божји. Ако ја покажете сликата на некој добар познавач, тој внимателно ќе ја погледне и ќе каже: на овој портрет веѓата, дел од лицето несомнено се нацртани со раката на уметникот, а сето останато - не. Тогаш, проучувајќи ја таа веѓа - техниката, бојата, совршеното движење на четкицата со која е нацртана - обидете се да ги симнувате, слој по слој, сите тие премази. Симнувајќи еден слој, ќе кажеме: овој слој е подлабок од претходниот, но сè уште не е насликан со раката на уметникот; тој слој е фалшив во однос на цртите на веѓата, со онаа палета на бои којашто, веќе без сомнение, му припаѓа на уметникот... И така постепено ќе успееме да ја очистиме сликата, да се вратиме кон праобразот ослободен од насобраните изобличености.  И токму тоа ние мораме да го направиме со самите себеси. Но како? Апостол Павле советува да се најдеме себеси во Христа и да Го најдеме христа во нас. Во таква форма тоа едвам дека може да биде повик: како да се најде Христос таму каде што, очигледно, Го нема, зашто тој е сосема покриен со обезобразувачки слоеви? Можам да ви дадам прост одговор, којшто можете да го испробате и кој, според мене, може да донесе плод. Кога го читате Светото Писмо, особено Евангелието, ако сте искрени и ако не застанете уште од самиот почеток во побожна поза, и ако не велите: сè што ќе прочитам тука е - вистина, зашто тоа го кажува Бог, и јас сум должен сето тоа да го одобрувам и да го поддржувам, зашто на тој начин ќе заземам правилна позиција во очекувањето на Судот Божји, - ако вие едноставно сте искрени во однос на самиот себеси, ќе видите дека во Евангелието потојат три вида пораки. Едните со ништо не нè засегаат, и во тој случај ние без напор сме подготвени да кажеме: ако Бог така вели, значи дека е така. Тоа нас не нè засега, зашто ние не гледаме никаква можност да ги примениме тие зборови во нашиот живот, и со самото тоа тие не претставуваат никаква опасност за нашиот егоистички комфор и за нашето откажување да го следиме Евангелето. Постојат други места, и ако сме доволно искрени, ќе кажеме: не, ова не е како што треба... Јас имам чесна парохијанка. Ги читав лекциите за заповедите за Блаженствата, по кои таа ми пријде и ми рече: Владико, ако вие тоа го нарекувате блаженство, нека ви биде. Да бидам гладен, промрзнат, оставен, прогонуван - не ... И така, ако имате макар и четвртинка од нејзината искреност, ќе отфрлите три четвртини од Евангелието - но јас сè уште не сум песимист.     Земете пример: Христос ни го открива повредениот, незаштитениот, победениот и затоа презрениот Бог. Да се има таков Бог е само по себе непријатно! А кога Тој уште ни вели: Јас ви дадов пример, а вие следете го, тогаш навистина можеме да кажеме - „не“. Но, кажете го тоа. Сепак, ние не сме сосема црни, и ако сте искрени од аспект на двете страни, односно ако не се браните од привлечноста на Евангелието, затоа што тоа е опасно за вас, ќе видите дека постои едно-две места во Евангелието, две-три фрази од кои ви се озарува умот, се просветлува, се разгорува срцето, се собира волјата во желбата да се следи тоа слово, зашто е прекрасно, вистинито, совршено и целосно се совпаѓа со она што во самите вас е најдлабоко; самото ваше тело се упатува по тој пат. Забележете ги тие места; колку и да се ретки, тоа се местата во кои вие веќе се совпаѓате со Христос, места кадешто во портретот, покриен со мноштво слоеви, сте ја откриле раката на уметникот, островчиња на нијанси на првообразот. И тогаш имајте го на ум следново: во таа фраза, или во тој евангелски образ, истовремено сте пројавени и Христос и вие; и штом ќе го откриете тоа, веќе нема да ви биде потребно да се борите со својата природа за да можете што е можно повеќе да се доближите до евангелскиот дух; доволно ќе биде да ја следите својата природа, туку онаа вистинската, и не природата на лажниот образ, придодаден од надвор, туку на оние црти коишто се нацртани со раката на уметникот. Работата не е во тоа да постапувате спротивно на она што сакате да го направите (христијаните тоа често го нарекуваат „да бидеш добродетелен“: колку повеќе сакам да направам нешто, толку е подобродетелно да не го правам тоа), туку во тоа да кажете: еве едно, две места во коишто најдов што е тоа што во мене самиот е вистинско.   Јас сакам самиот по себе да бидам највистинскиот образ... Направете така, и кога ќе го направете тоа внимателно, да бидете во радост и сè повеќе ќе станувате тоа што сте вие самите, и ќе забележите како се појавува друг светлосен зрак, друго, приступачно место, блиско, со неколку слова коишто ве поразуваат. Постепено портретот ќе се расчистува, ќе се појави една цртичка, понекое обоено место... И така ќе ве обземе сето Евангелие, но не како окупациска војска, којашто ве окупира со сила, туку преку дејство што ве ослободува, и како резултат на тоа дејство вие ќе станувате сè повеќе она што сте. И вие откривате дека да бидете тоа што сте, значи да бидете според образот на Оној Кој посакал да биде според нашиот образ, за да бидеме спасени и за да се промениме.  И така, постојат два различни, но корелативни патишта на самоспознавањето: спознавањето на „јас“ - на индивидуумот кој се потврдува себеси, кој самиот себеси се спротиставува, кој го отфрла и го негира другиот; она „јас“ коешто не сака да се види самото такво какво што е, зашто се срами и се плаш од своето безобразие; она „јас“ коешто никогаш не сака да биде реално, зашто да се биде реален значи да се застане пред судот Божји и пред судот човечки; она „јас“ коешто не сака да слуша што за него кажуваат луѓето и, уште повеќе, што за него вели Бог, словото Божјо. И, од друга страна - личност којашто го наоѓа своето задоволство, својата полнота и својата радост единствено во откривањето на својот првообраз, совршениот образ на она што таа личност е, образ којшто ослободува, отвора - образ што сè повеќе се открива - и со самото тоа сè повеќе го уништува индивидуумот, сè додека од него веќе нема да остане ништо спротивно, ништо самопотврдно, туку ќе остане само личност - ипостас којашто претставува однос. Личноста - која секогаш била само состојба на љубов на оној којшто сака, и на оној којшто е сакан - се пројавува ослободена од заробеништвото на индивидуумот и повторно влегува во онаа хармонија којашто претставува Божествена Љубов, Љубов којашто нè содржи сите нас и којашто се открива во секој од нас, како во втори светлини коишто зрачат околу себе Божја светлина.   подготви: д- р Драган Михајловиќ