Православната Црква како изворна и историска Црква, има потреба од знаење на нејзиното предание.
Верата го надминува и предводи знаењето. Но таа е неразделна од знаењето. Верата и знаењето – практиката и теоријата сопостојат во животот на историското црковно предание. Кога велиме знаење, го подразбираме знаењето како опис на благодатната теологија и историското предание на црковната заедница. А не рационализација на верата. Оваа суштинска разлика бара исклучително внимание бидејќи овде настанува забуната.
Доколку немаме предание и доколку светот и историјата не се движат, а се движат и пред и после Светото Писмо, тогаш немаме воопшто потреба од знаење на преданието пред нас. Меѓутоа ние живееме и постојано говориме за една жива Црква и историја, а не за измислена во Светото Писмо. Од таа жива Црква и историја произлезе Светото Писмо. Ние денес сме продолжение на таа библиска Црква и историја. Не правиме разлика помеѓу проповедта Христова и проповедта на Првата Црква па се до денес. Во животот на Православната црква Христос е Единствениот “ и Бог и Теолог”, како што вели Свети Григориј Палама.
Следејќи го своето предание, Црквата го разликува духот на времето во секоја епоха. Па така и денес. Денешната Црква којашто живее во сегашноста гледа во три правци: наназад кон нејзините историски извори, нанапред кон иднината и нагоре кон Царството Божјо.
Светите отци и светите старци не се родиле со Богојавувања, како што многумина мислат и како последица го отфрлаат знаењето. Постојат исклучоци на коишто Бог решил да им се открие, без да ја знаат азбуката и писмото. Но тоа откровение не е различно од запишаното и незапишаното сведоштво на Црквата за Откровението на Троичниот Бог. И тие луѓе се исклучоци. Бог не е обврзан да се открива автоматски на сите луѓе до еден. Бара подвиг од човекот, на кој му претходат вера и знаење. Верата е подвиг во единство со знаење. Важно е да се нагласи дека овде говориме за периодот на црковното предание кое продолжува од Педесетница до денес. Кога веќе се откриени лицата на Троичниот Бог – Отецот, и Синот и Светиот Дух, а се откриваат и денес (Јн. 14, 23).
Накратко, согласно запишаното сведоштво во црковните текстови (особено изразено кај Св. Василиј Велики во неговото дело “За Светиот Дух”, но и кај целокупното толкувачко предание), патот до богопознание на Светите Отци и Старците којшто е пристап од – Светиот Дух – преку Синот – во Отецот, не го исклучува знаењето. Се одвива на следниот начин: откако со вера пристапиле кон разбирање на патот и начинот на “знаење” на Божјите работи и преданиските добра, следел подвиг и дури потоа созерцанието на Светата Троица – боговидението. Многу едноставно. Останатите христијани кои не можат да го знаат вака преданието пред себе и не се боговидци (не мора сите луѓе да се боговидци), доволно е да присуствуваат на Божествената Литургија. Таа е резиме на Божјото Откровение и самата по себе е Божјо Откровение. Познато е дека преку Св. Литургија човекот, во Светиот Дух, се соединува со Христа во слава на Отецот. Се соединува духовно и реално со Живиот Бог.
Верниците не треба да го отфрлат знаењето кое е органски дел на историското црковно предание како и теолозите научници кои денес го истражуваат, негуваат и разјаснуваат тоа знаење и сведоштво на Црквата Христова. За да им го пренесат автентично на луѓето.
Неприфатливо е барањето на одредени верници да се укине знаењето кое го поседуваше и поседува Црквата, само за да може да имаат следбеници кои нема да бараат од нив никакво познавање на црковното предание. Да се следат заедно во безумието и да се движат кон непознат пат. Господ не бара од нас да сме безумни, баш напротив, бара да сме мудри како змии и незлобливи како гулаби (Мт. 10, 16).
Спротивното тврдење од ова не произлегува од верата, преданието и теологијата на Црквата, туку е своја лична теологија.
Асс. мр. Докторанд Борче Грамбозов, Православен Богословски факултет, Скопје
Извор:
Свети Јован Милостив; Светиот пророк Ахија; Преподобен Нил Синајски; Преподобен Нил Мироточив; 
