Отец Стефан  Санџакоски

Доколку Бог постои, - а за мене неговото постоење е безсомнежно –
тогаш Бог безусловно е апосолутна љубов. Но, љубовта не е едемаркација на Бога. Тој не би бил апсолутна љубов, доколку би се подвел само на љубовта спрема другиот. Во тој случај љубовта Божја ќе стане зависна од ефемерното (условното) постоење, а со тоа и случајна. Бог е апсолутно битие затоа што е супстанцијален чин на љубовта. Недостатно е да се каже дека Бог ја поседува љубовта, бидејќи „Бог е љубов„ ό Θεòς άγάπι εστίυ (1 Јов. 4,8,16). Со други зборови, суштината на Бога е љубовта, неговата лична природа, а не само за Него својствена творечка релација. Тоа значи Бог е љубов, а не само некој Кој љуби макар и потполно.

Само во љубовта е возможно вистинското познавање на Вистината. И обратно, во познавањето на Вистината, љубовта се разголува себе си. Само човек што претстојува во Вистината може да сака. Овде намерно изостанува прашањето за логичната условност на последицата од причината. Бидејќи и двете се страница на една и иста таинствена причина: влегувањето на Бога во мене (разбрана како субјект кој филозофира), и влегувањето мое во Бога (разбран како објективна вистина).
Новото (нововековното) сфаќање на животот е илузионистичко. Во него господари психолошкото толкување на љубовта. Новиот егзегетски модел на љубовта почнува со Лајбниц. За него монадите немаат прозори или врати.

Поради тоа не се случува реално и взаемно течење на љубовта. Така самозатворени се осудени на онтолошки егоизам. Монадите (индивидуите; деперсонализираните личности) го губат илузорно, бидејќи не можат да излезат од себе со посредство на љубовта. Затоа Лајбниц ја дефинира љубовта како радување на среќата на другиот, која се смета за сопствена. И Менделсон по аналогија на тоа вели, дека љубовта е гордост од задоволувањето со среќата на другиот. За психолошкиот егзегатски модел, љубовта е идентична со похотата. Овој резултат е нужна последица на фундаменталните начела на рационалистичкото поимање на животот.

Наша темелна забелешка е забелешката, дека љубовта е можна само спрема личност, а похотата само спрема предметите (рес). � ационалистичкото (материјалистичкото) поимање на животот апсолутно не ги разликува личноста и предметот. Од овде јасно произлегува нашата решеност да ја афирмираме потребата од нужна и прецизна дистинкција меѓу нумеричкиот идентитет и генеричкиот идентитет. Строго се дистинкционира љубовта како психолошка состојба, што кореспондира со философијата на предметите, од љубовта како онтолошки чин, што комуницира со философијата на личноста. Со тоа христијанската љубов непоречно се иззема од зоната на психологијата и се пренесува во сферата на онтологијата. Вистинската љубов е излегување од емпириското и преминување во новата, духовна стварност. Најголемата досега направена грешка е поистоветувањето на духовната љубов со алтруистичките емоции и со стремењето кон доброто на човештвото, кое во најдобар случај се потпира на природната сомилост и апстрактните идеи. Дури и моралната акција каква што е филантропијата сама по себе е ништотна. Бидејќи, во надворешноста, во „кожата„ на моралните акции, отсуствува длабокиот благодатен живот кој има духовна моќ, да се прелива во коритото од секое творечко движење на личноста. „Кожата” како „кожа” претставува емпириска надворешност и податна е за кривотворештво. Тогаш и највозвишениот подвиг
– жртвата на сопствениот живот, - сам по себе е ништотен:
- Да зборувам на сите човечки јазици, па дури и на ангелски, штом љубов немам, ќе бидам бакар што ѕвони и кимвал што звечи.
- Да имам пророчки дар и да ги знам сите тајни, да ги имам сите знаења
за сите работи, но и толку силна вера што и планини да преместувам, -
ако љубов немам, ништо не сум.
- И да го раздадам целиот свој имот, да позволам телото да ми изгори, - штом љубов немам, ништо не ми користи.

Таканаречената „љубов„ надвор од Бога, не е љубов, туку само природна
космичка појава која на христијанската безусловна проценка и е подложена исто толку, колку што и физиолошката функција на желудникот. Бидејќи, зборот љубов не се разбира во субјективно-психолошка, туку во објективно- метафизичка смисла. Не така, што, самата љубов спрема братот Ќе и биде содржина на Вистината, како што тврдат моралистите (толстовците) и другите религиозни нихилисти.
Како љубовта конкретно се изнесува себе си на виделина? Како оваа центрифугална сила на битието извира „из глубини” на оној што ја познава вистината? Одговорот го наоѓаме во општо познатото место од Химната на љубовта:
- Љубовта е долготрпелива, полна со добрина, љубовта не завидува,
љубовта не се превознесува, не се гордее.
- Не прави што е непристојно, не бара свое, не се срди, не мисли зло, на
неправда не се радува, а на вистината се радува,
- се проштева, во се верува, на се се надева, се претрпува.

Љубовта ги подотвора дверите на вишните светови и оттаму, тогаш заплиснува свежината на рајот. Душата застанува пред изборот: или да потоне во гревот што ја разградува личноста или да се украси со небесната убавина.
За да се има јасна претстава за нијансите на терминологијата врзана за љубовта, треба да се проникне во смислата на четирите грчки глаголи на
љубовта: εράν, фνλείν, στέργειν и αγαπάν од нив изведените именки έρώς, фίλια, στοργή и άγάπη. Само јазикот на хелените непосредно ги изразува овие нијанси. Четирите зборови за љубовта е една од големите скапоцености на ризницата на грчкиот јазик. Другите јазици не можат да се пофалат со нешто слично во областа на идејата за љубовта.
Кај Светите отци често се повторува мислата за неслиената и неразделната поврзаност на интимното пријателство (фίλια) со васеленската љубов (άγάπη). И додека фίλια се однесува на секого, без да се обѕира на грешноста на персоните, дотогаш, άγάπη мора да биде внимателна во изборот на пријателот.
Зошто? Затоа што со пријателот ќе се стопиш. Пријателот со неговите личносни особености ќе го примиш во себе. За двајцата да не пропаднете неопходен е внимателен избор. Според Свети Григориј Богослов, штом пријателот е веќе избран, пријателството со него има особена безусловност. Со збор се одредува мерата на омразата, но не и на пријателството. Бидејќи омразата мора да се ограничува, а на љубовта треба да и се знаат границите. Тогаш во што се  изразува неограниченоста на пријателството? Пред се во поднесувањето на слабостите на својот пријател, со безграничност: во взаемното трпение, во взаемното проштевање. Само љубовта ги соединува созданијата со Бога и пријателот со пријател до истомислие. Кој не знае дека човекот е творба питома и дружелубива, а не осамена и дива. Ништо не е толку каралтеристично за човековата природа, - вели Свети Василиј Велики, - колку меѓусебното општење, потребата од пријател и љубовта спрема сродниците.
Меѓу оние што се сакаат, пука опната на самјаштво и секој себе се гледа во пријателот, својата најинтимна суштина, своето второ Јас, кое впрочем не се разликува од сопственото Јас. Пријателот се прифаќа во Јас на оној кој љуби.
Саканиот во изворната смисла на зборот е пријател, т.е. примател на својот пријател. Аналогно на мајката која го прифаќа детенцето, и оној кој љуби го прифаќа љубениот и го носи во срцето. Во ноуменалните длабочини пријателите го одредуваат квалитетот на своето пријателство. Токму затоа пријателите образуваат двоединство (дијада). Тие не се просто двајца, туку нешто повеќе, двајца со една душа. Нивниот заеднички живот се ткае од нитки на заедничка радост и заедничко страдание.

Сега е сфатливо кажувањето на Авва Силуан Атонит: Ако сакаш да знаеш колку страдаш прашај се колку љубиш. Според тврдењето на Преподобен Максим Исповедник: Верниот пријател, несреќите на својот пријател ги смета за свои и ги поднеува заедно со него, страдајќи до смрт. Сите се одговорни за сите и сите страдаат за сите. Секој од пријателите добива потврда на својата личност наоѓајќи го своето Јас во Јас на другиот. Оној кој има пријател – вели Свети Јован Златоуст – го има вториот себе. Саканиот за оној што го сака е исто што и тој самиот. Особината на љубовта е таква што оној кој сака и саканиот како да не се двајца, туку еден човек.

Пробај, апстрактно да ја издвоиш од човекот неговата длабока светост или длабока љубов, неговиот скриен живот и скриен грев, што се ѕиркаат во секој гест, и од човекот ништо не ќе остане. Како што од водата не би останало ништо, доколку од неа се извлече водородот. Ова конечно разложување, оваа фракциона дестилација на човекот во потполност ја извршува Светиот Дух во есхатонот. Овде уште еднаш се открива метафизичката природа на пријателската релација. Пријателската љубов не е само психологична и етична, туку пред се онтологична и мистична. Тогаш што е пријателството? Созерцавање на себе во Бога преку Пријателот. Пријателството е себесогласување со очите на другиот, но пред лицето на третиот.

Бројни се соблазните да се напушти Пријателот, бројни се искушенијата да се остане сам или да се воспостават нови релации. Но, оној што раскинал едни релации, ќе ги раскине и другите и третите ралации, зошто патот на подвигот кај него е заменет со стремежот кон душевен конфор. Наспроти тоа, секој реализиран подвиг го зацврстува пријателството. Слично како и при ѕидањето на ѕидот. Колку повеќе се истура вода врз циглите, толку ѕидот е поцврст. Така и од солзите што се пролеани од љубов кон пријателот, пријателството станува посигурно. Солзите се цемент на пријателството, доколку се последица на љубовта која не може да се искаже, или пак на страданијата што ни ги причинува пријателот. Солзите во пријателството се исто што и водата при гаснењето на пожар во фабриката за алкохол. Колку повеќе се полева, толку повеќе се разгорува, настанува интимна блискост на личностите, најтесно проникнување на два интимни светови. Некогаш – вели еден од јунаците на Шекспир – те сакав како брат, но сега те сакам ко душава своја. Секој површен го бара моето, а не мене. Пријателот не го сака моето, туку мене.

Крај и Богу слава – Амин