КОГНИТИВНО v.s. ИНСТИНКТИВНО
Кон „Свадбениот пат“ на Кристина Пулејкова
М-р Ана Франговска, виш кустос
Кога станува збор за новомедиумската уметност во Македонија, ретки се примерите на примената на најновите технологии, а уште помалку сме навлезени во доменот на интер и трансдисциплинарноста на уметноста со други области. Еден од сјајните случаи за овие најсовремени визуелни изрази во уметноста кај нас е примерот на младата уметничка Кристина Пулејкова која е стационирана во Лондон каде живее, работи, истражува и се надообразува. Таа има завршено Академија за ликовна уметност во Виена, одделение за сликарство и анимација, а потоа магистрирала на Универзитетот Сент Мартин во Лондон, на смерот за уметност и технологии. Самата нејзина обука го дефинирала пристапот на Пулејкова во кој ништо во ликовната уметност неможе да се претстави само и единствено преку ликовна форма, без притоа да се истражи и потпре на одредени други научни дисциплини кои во својот сплет ќе создадат неприкосновен визуелно-концепциски амалгам кој е повеќеслоен и не само што е трансмедијален и трансдисциплинарен, туку и анализира актуелни проблеми од доменот на политиката, екологијата и технологијата.
Проектот е насловен „Свадбен пат“ и претставува комплексна мултимедијална инсталација која вклучува видео дела снимени во студио со актери врз основа на претходно сценарио напишано од Пулејкова и кореографија изготвена од соработникот на проектот Џорџиа Тегоу кои се проектираат на водени екрани; холограмска проекција и видео во 360̊ - виртуелна реалност.
Концептот околу кој се дефинира и обликува наративот на проектот е приказната за европската јагула, која е ставена на листата на загрозени видови, а паралелно на европската јагула, Пулејкова локално, ја вклучува и охридската јагула, која природно се вбројува во редот на европските, но бидејќи патот на миграција и е вештачки спречен, таа сега артифициелно се мрести. Јагулата е мошне специфичен вид кој минува низ три животни фази созревајќи, од мала проѕирно-стакласта, преку возрасна жолта и сексуално зрела единка со сребрено „руво“. Таа, за да ја оствари својата репродукција, мигрира до Саргаското море, водена од сопствениот инстинкт, каде се случува љубовниот чин, кој истовреме е и последената карика на патешествието наречено егзистирање, т.е. потоа настапува нејзината смрт, а малите единки, носејќи го кодот на потеклото се враќаат назад по патот по кој поминале нивните родители. Чудесно патешествие дадено од природата кое на еден специфичен начин говори за миграцијата генерално, видена и низ перспектива на човекот, го третира чувството на мигрантот, дилемите, прашањата, припадноста, носталгијата, себе-идентификацијата. Охридската јагула требала да го има истиот пат, да го изнајде сопствениот одос на репродукцијата и опстанокот, но за жал во 1962 година на трасата на јагулата била изградена брана спрема Република Албанија, а денес се наоѓаат на таа линија уште 5 други брани. Со тоа природниот репродуктивен систем на јагулата е присилно запрен и од тогаш Охридското езеро вештачки се мрести со јагули. Овој дискурс го поставува на сериозно рамниште прашањето за човекото влијание врз еколошките катастрофи, од една страна, а исто така и политичкиот удел или перспектива од друга страна. Ги отвора дискурзивите за блокирање или отворање на границите, за различните типови на национализми, за честите човечки мигрирања на трасата Албанија – Македонија во разнодопски услови, од пребегнувањата во минатото од страна на албанската популација која се обидувала да се спаси од режимот на Енвер Хоџа или пак, поновите, трагични пребегувања на сириските бегалци кои го бараат сопствениот пат кон местото за посветла иднина за себе и своите деца (слично како и самите јагули).
Овој наратив, или концепт визуелно, Пулејкова го срочува во подвижни слики, така што во студио, снима танчари кои го интерпретираат таканаречениот „свадбен пат“ на јагулата. Две видеа со по три танчари (од кои секој претставува јагула во своето различно доба: дете, девојче и зрела мома) го интерпретираат магичниот танц, едните на јагулата од реката Темза од Лондон, Велика Британија, а другите на охридската јагула. Снимките се постпродукциски анимирани и дообработени компјутерски со ефекти на вода и чудесни водени светови. На овие видеа звучниот дизајн е на Анди Коутон, а надодаден е и текст, читан на англиски и македонски – своевиден дијалог помеѓу двете јагули – онаа од Темза и охридската, разменувајќи ги искуствата за своите различни патешествија.
Визуелната презентација на видеата на водени екрани –„површини“ создадени од тесно поставени компресирани млазови вода кои креираат своевидна треперлива, стакласта површина – еманира ефект на проектирање на проѕирна, холограмска слика или проекција која може да се гледа од двете перспективи (напред и назад). Од друга страна пак, видеото презентирано преку 360̊ – виртуелна реалност сетот, му овозможува на реципиентот да стане активен учесник и да се соочи со оваа чудесна и трагична приказна за охридската јагула. Иницира дебата за свесноста за катастрофалната состојба со охридската јагула, порачува да се создаде платформа за спречување на еколошките катастрофи, да се влијае врз климатските промени, да се проникнат билатералните разговори на кои би се дискутирал овој горлив проблем, би се срушиле браните и би се стопирале многубројните апсурдни состојби во еко-системот итн.
Овој проект говори за потрагата по заедничко тло, за човековото тежнение да досегне една идилична состојба на заедништво, на разбирање, на свет без пречки и бариери, свет на компромиси и решавања на проблеми и ситуации, а не нивно продлабочување. Со јазикот на визуелните прикази Пулејкова ја проектира македонската перспектива и стремење кон европската иднина – слично како онаа на нашата јагула, со цел индивидуата да се реализира на ниво на едукација, работа или потрага по подобар живот, никогаш не заборавајќи го своето потекло, својот корен, својата припадност. И таа самата, како мигрант, ги живее предностите и недостатоците од битисување далеку од сопствената земја. Овој проект е своевиден спекулативен прагматизам, бидејќи го надминува радикалниот емпиризам и философските премиси на Вилијам Џејмс, според кој разноликоста и искуството ги прават работите важни. Пулејкова ги собира искуствата од науката и сознанијата , ги преработува преку нови технологии, правејќи ги знаењата попристапни и потранспарентни, на тој начин директно поттикнувајќи продлабочени дискурси за општествено-политички состојби, екологија и други клучни проблеми на современите општества.
Феноменот за миграциите на јагулата и сагата на охридската јагула е тема обработувана и во други уметнички медиуми, како на пример во романот на Луан Старова „Патот на јагулата“ кој е исто така земен како клучна метафора во наративот за човековите премрежја и миграциите и бремињата на народите од Македонија и Албанија, како во минатото, така и во продолжените политики на сегашните времиња видени низ видоизменети перспективи и дискурси. Оттука, аналогијата јагула-човек е инспиративна парабола за современите миграции и трансферзали на потрага за егзистирање.
И наместо заклучок, во проектот „Свадбен пат“ на Пулејкова би го апострофирала аспектот на дивергентност и опонентност на човековата когнитивност и свесност, наспроти инстинктивноста на животинскиот свет предаден преку приказната за јагулата. Овој дуалитет дава ексклузивитет во наративот за вторите, бидејќи тенденцијата да се направи измена на вроденото сознание и природен процес е свесен обид на првите да се биде соучесник во природните катастрофи и изумирањата на видовите. Во преносна смисла ова може да се стави и во поинаква конотација, т.е. да се поистовети со релацијата на поголемите и поразвиени држави и народи, наспроти помалите и зависни општества и нивните граѓани, инстинктивно желни за слобода на мисли и утописко – безгранични простори.
„Помислуваш за дома“
Национална галерија
