За психологијата на гревот и добродетелта
Во името на Отецот и Синот и Светиот Дух! На повеќето подвижници на Христовата Црква им се откривала некоја тајна на духовниот живот и духовното совршенство. Поискусните длабоко ја разбирале суштината на гревот и добродетелта. И затоа, стремејќи се кон висините на духовното совршенство, знаеле дека е опасно да се прави овој или оној грев, па дури и да се допушти најмало движење кон гревот. Подвижниците вака размислувале: ако не можеме да го победиме малото, како тогаш ќе го победиме големото?! Ако не можам да исполнам нешто мало, тогаш, се разбира дека нешто големо никогаш нема да постигнам. Една народна мудрост гласи: „Малку квасец цело тесто го скиснува“. Па според тоа, и најмалиот грев ја заразува човечката душа и ја прави слуга на гревот. Имајќи го ова на ум, подвижниците на Христовата Црква се труделе да го прекинат секое гревовно движење, па и најмало, та во човековата природа да не настане некоја навика. Таа навика може да стане како некоја втора природа и да го мачи човека до крајот на неговиот живот.
Ете, возљубени браќа и сестри, како побожните подвижници ја сфаќале психологијата на гревот. И токму за тоа се бореле, во нив да не се создаде гревовна навика и секогаш се грижеле да го победат гревот во самиот негов почеток. Само со постојано внимание, будност и трезвеност, со постојано отсекување на сопствената зла волја, тие напредувале во духовниот живот, Ја чистеле својата душа од гревот и всадувале во своите срца добри навики, кои ги утврдувале на спасоносниот пат. Затоа не треба да се чудиме за овие побожни подвижници, кои оделе од сила во сила, по степените на духовното совршенство и ги достигале благодатните дарови на Светиот Дух.
Еве еден извонреден пример за оваков живот.
Во времето на преподобен Ефрем Сириски се подвизувале некои монаси. Меѓу нив имало и двајца браќа - не по тело, туку по дух. Обрнете внимание, возљубени браќа и сестри, како тие обрнувале внимание на движењата на својата душа, движењата на своите помисли и сетила, како се стремеле и учеле да не го навредуваат ближниот и да не му даваат повод за соблазнување. Со други зборови, тие се труделе во себе да го победат секое, па и најмало појавување на грев.
И така, една вечер двајцата браќа, со благослов на игуменот се занимавале со ракоделие. Тоа не било многу сложено: тие извлекувале нишки од парче ткаенина за од нив да предат јаже, а потоа плетеле корпи или кошници. За време на работата кај едниот брат постојано се прекинувало влакното кое го извлекувал од парчето ткаенина, а на другиот таа работа добро му одела од рака. И еве, братот кој добро работел неочекувано почуствувал раздразнетост кон братот чии нишки се прекинувале. Кога го забележал тоа движење на злата волја, тој сфатил дека ова не е корисно ниту за него, ниту за неговиот соподвижник во Христа и дека гневот може да ја обесчести неговата душа, за конечно да ги растури сите негови добри навики. За да го совлада гневот и раздразнетоста кои се појавиле во неговото срце и да го смири својот ближен, тој тогаш намерно, но неприметно за братот, почнал да ги кине своите нишки. На тој начин ја искоренил раздразнетоста на срцето и го избавил братот од немир.
Ете, гледате, возљубени браќа и сестри, како разумно и со каква голема љубов и сострадание, побожните подвижници се однесувале кон своите ближни и како вистински сакале да ја оневозможат секоја гревовна нечистотија во самиот почеток на нејзиното појавување. Овој извонреден пример не учи сите нас, кои живееме во светот, а се стремиме кон вечен живот. Јас не се сомневам, дека секој од нас сака да оди по спасоносниот пат. А за да имаме успех во овој тежок подвиг, ние треба да ги усвојуваме добрите навики на побожните подвижници. Како што тие се грижеле, така и ние сме должни да се трудиме да не дадеме повод за понижување на ближниот и во своите срца да го искоренуваме и најмалото пројавување на гревот. Но само ако така се усовршуваме од ден во ден (а тоа е неопходно), и ако навистина го сакаме вечното спасение - до успех во духовниот живот сигурно ќе дојде. Но возљубени браќа и сестри, мораме да се трудиме. Во спротивно, ќе живееме, како што се вели, стихијски: ќе помине ден и - слава Тебе, Господи. А за тоа како поминал не размислуваме и тоа нас не не загрижува. А, всушност, колку сме имале понижувања во текот на денот! Колку пати лукавиот се прилепувал до нашето срце и ги вложувал сите гревовни чувства и мисли! Внесувал гордост и празна слава, и раздразнетост и навреди, и срамни зборови... И колку недоразбирања имало меѓу нас! И се поставува прашањето, зошто? Поради најбезначајни работи.
Возљубени браќа и сестри, се надевам дека ќе бидеме благоразумни. И не само благоразумни, туку и како тие кои љубат добро - вистински доброљупци, а не само гледачи на доброто. И кога оваа љубов навистина ќе се зацврсти во нашите срца како добродетел, тогаш секој пример од побожните подвижници, кој се гледа пред нашите очи, ќе биде за нас ѕвезда водителка на спасоносниот пат. Тој ќе не привлекува, јакне и утврдува во добродетелта.
И така, обраќајќи се за помош на светите Божји угодници и гледајќи го нивниот побожен живот, се јакнеме и ние на добриот спасоносен пат, утврдувајќи го во своето срце секое добро, искоренувајќи го секој грев и достигнувајќи вечен живот во нашиот Господ Исус Христос, Кому заедно со Отецот и Светиот Дух Му припаѓа секаква слава и чест во вечни векови. Амин.
За молитвеното тихување во срцето
Дали сте размислувале за овие прашања, возљубени браќа и сестри: Зошто немаме душевно спокојство во нашите срца? Зошто во него ги нема овие или оние побожни навики, кои би не поттикнувале да правиме добро? Ова прашање е многу сериозно и кон него треба да се однесуваме со должна почит. Зошто сето ова се случува? Затоа што, возљубени браќа и сестри, ние не ги чуваме своите сетила: ниту својот вид, ниту слухот, ниту устата. Премногу често ги расејуваме своите сетила. Слични сме на куќа која има многу прозорци и врати. И кога нешто добро влегува низ прозорот, тогаш брзо се оддалечува кон другата отворена врата или прозор. Затоа во нашите срца не останува ништо добро.
Кога во својот дом ќе го запалиме кандилото, па потоа ќе го отвориме прозорот и ќе се направи провев, тогаш ветрот ќе го изгасне пламенот.
Ние повторно ќе вложиме напор да ја запалиме светилката, но повторно ќе продре ветер, кој ќе го гасне кандилото. Истото се случува во нашите срца кога ги откриваме своите сетила: видот, слухот, јазикот и устата - поради забележување и прифаќање на суетниот човеков живот. Да внимаваме на себе и самите ќе сфатиме дека тоа се случува во нашиот живот.
Не треба да одиме далеку за да најдеме пример. Еве на пример, денес сме го посетиле Божјиот храм: сме го славословеле величественото име на Света Троица, Божјата Мајка и Христовите угодници. И можеме да замислиме што сите ние сме добиле овде, во Божјиот храм, за време на богослужението, тоа треба да го заклучиме, да го затвориме длабоко во срцето и да не дозволиме да влезе нешто туѓо и споредно, што би ги поматило и исфрлило од нашите срца тие благодатни дарови. Но, тешко нас, такви клучеви ние немаме! И само што ќе излеземе надвор од црковната ограда, дверите (вратите) на нашата душа веќе широко се отвораат, или како што велиме, на секој и секого по ред. Ние го одврзуваме својот јазик, ги отвараме нашите очи и уши за да видиме се, за се разговараме, секого оговараме, за што повеќе да го откриеме својот ближен и се распрашаме за се, што и каде се случило, кој што видел и кој што слушнал. И како резултат на таквото невоздржување на сетилата, сето тоа што сме го придобиле од богослужението, постепено ветрее, исчезнува од нашата свест, и како кандило, се гаси од провевот. Се гасне во нашите срца доброто чувство кое сме го добиле од богослужението. Па затоа, возљубени браќа и сестри, и во нашите срца нема поучно растење. Ние никогаш не сме средени во себе, секаде разговараме со себе и со другите, но не и со Бога, се наоѓаме во состојба на неработење, т.е не се трудиме да се надградиме, туку да се разградиме. Ете каква несреќа се случува поради невнимание и распуштеност на сетилата. А ете, побожните подвижници се стремеле да имаат молитвено тихување. На многумина им е непозната таквата состојба.
А што е тоа срдечно тихување? Тоа е многу возвишена состојба на човечкиот дух. Мал број од побожните подвижници ја достигнале таа висина. Молитвеното тихување е во срцето на овој: човекот како да се затвора во своето срце и сосредоточен, со своите духовни очи стои пред Божјото лице во страв и трепет. За него тогаш не постои надворешниот свет. Постои само тој (молитвениот тихувател) и - Господ. Ете таа состојба се нарекува срдечно тихување: кога во срцето нема никаква помисла, никакво гревовно движење, ништо што би ја нарушило внатрешната тишина и внатрешното созерцание на Бог Словото.
Ке ви наведам еден прекрасен пример од животот на вистинските слуги Божји, кои постигнале срдечно тихување.
Египетскиот подвижник Аполос имал еден ученик по име Исаак. Тој бил голем послушник, кој ги достигнал висините на духовното совршенство. Исаак се здобил со смирение и кротост, а што е најважно - достигнал молитвено тихување во срцето. Тој грижливо стражарел над овој дар, посебно за време на принесување на бескрвната жртва, т.е за времетраењето на Божествената литургија. Кога требало да оди во Божјиот храм не разговарал со никого. Било што да го прашаат, тој молчел. Доаѓајќи во Црква, тој не постапувал така како што постапуваат многумина од нас. Бидејќи ние наместо молитва често расудуваме за надворешни работи: навистина тоа сме го виделе, токму така сме слушнале, овој рекол едно, а оној - нешто друго, овој згрешил во едно, а оној во нешто друго, - и резултатот е: од добро одиме кон лошо. А големиот подвижник Исаак, доаѓајќи на Божествената литургија, цел се оддавал на молитвеното тихување. Тој како да стоел пред таинствената Христова трпеза и учествувал во Тајната Вечера заедно со апостолите. А кога богослужението се приближувало кон крајот, тогаш преподобниот Исаак, како да го обливал некаков оган, брзал од храмот во својата келија. Се случувало по Литургијата браќата да каснат сув леб и да се напијат малку вино. Исаак ништо не земал, но не затоа што го презирал Божјиот дар, не, туку за да го сочува благодатното тихување во своето срце. Тој брзал во својата келија и таму повторно се предавал на длабоко внатрешно созерцание, бидејќи во своето срце го чувствувал присуството на Христа Спасителот.
Кога еднаш се разболел преподобниот и паднал на постела, се собрале кај него браќата и го прашале: „Авва Исаак, те молиме да ни кажеш зошто сите не избегнуваш?" А преподобниот одговорил: „Браќа, јас не ве избегнувам вас, туку го избегнувам демонското лукавство".
Ете како, возљубени браќа и сестри, преподобниот Исаак го чувал своето срдечно тихување! Ете како побожните подвижници се стремеле да ги сочуваат своите сетила.
Ако сето тоа го разјасниме со својот ум и срце и го сфатиме значењето на срдечното тихување, тогаш секако ќе поставиме добар почеток за чување на своите сетила и чување на благодатните дарови кои ги добиваме не само за време на богослужението, туку во секое време и секој час. Со тоа, возљубени браќа и сестри, да не си допуштаме празнословие, шеги, смеа и распуштеност, бидејќи сето тоа донесува внатрешно растрој ство. Од мрзливост и расеаност се отвараат нашите душевни врати и, како да е однесено со ветрот, исчезнува се што е добро. Проверете сами дека е тоа така, а не поинаку. И кога ќе се уверите дека од мрзливоста и расеаноста потекнува внатрешната празнотија на вашите срдечни области и губење на добродетелта, тогаш, ако даде Бог, ќе почнете да се трудите да ги чувате своите сетила. Додека напредуваме во оваа добродетел, нашите душевни отвори добро ќе се затворат и ќе бидат утврдени со цврсти брави. И тоа што Божјата благодат ќе го положи во нашите срца, ќе се зацврсне внатре и ќе биде безбедно од надворешниот свет. Добро ќе се изградува, тоа ќе расте и од него ќе чувствуваме посебна топлина, која ќе ја отстранува вашата внатрешна дисхармонија, внатрешните спорови во мислите и чувствата, и ќе завладее божествена тишина која би помагала во чистотата на добродетелта, во молитвата и во правењето добри дела.
Господ да ги благослови овие наши добри почетоци, та ние упорно да одиме по спасоносниот пат и да го достигнеме вечниот живот во Христа Исуса нашиот Господ, Кому заедно со Отецот и Светиот Дух Му припаѓа чест и слава во вечни векови. Амин.
Митрополит Јован Сничев-„Биди берен до смтртта„
Издавач:: Повардарска епархија
Главен и одговорен уредник Митрополит повардарски г. Агатангел
