Македонската книга светла точка на Балканот

Денес, кога математиката ја замени книжевноста, јас сум еден од оние што се борат против тоа. Но, во борбата не учествуваат само тие што немаат пари, профит, богатство, напротив

Литературните познавачи и читателите велат дека секое негово дело само по себе е културен настан и вистинско животно искуство. Тој важи за еден од најдобрите и најзначајни современи српски романсиери. Владислав Бајац е писател, преведувач, издавач. Како директор на издавачката куќа „Геопоетика“ од Белград ја задолжи српската култура со особено важни книжевни наслови од Пол Остер, Јустејн Гордер, Џулијан Барнс, Александр Генис. Некои од нив станаа бестселери. Неговиот последен роман „Амамот Балканија“ стана топ-тема во културната јавност на овие простори веднаш по неговото објавување пред три години. За овој роман ја доби и престижна меѓународна награда „Балканика“ за најдобра книга издадена на Балканот. Многумина романот го оценија како „совршен“. Романот на македонски јазик го издаде „Магор“.

Бајац вели дека неговото доаѓање во Скопје на некој начин е поддршка на луѓето во издаваштвото во Скопје и Македонија. Тој вели дека не губи верба во педагошката улога на издавачите и длабоко верува во тоа што го работи, но не е подготвен поради профит да се впушти во чудни маркетиншки води, кога е книгата во прашање.

- Секогаш говорев дека во Македонија се гледа доследност во елитата, условно речено, која се занимава со издаваштво и постои доблест на мал број луѓе кои истрајно изложуваат литература. Денес, кога математиката ја замени книжевноста, јас сум еден од оние што се борат против тоа. Но, борбата против тоа не значи да немате пари, профит, богатство. Тоа е темата двојство, за која пишувам во мојата книга. За човек со два идентитета кои се многустрано умножени. Книгата на повеќе планови е напишана врз основа на двојноста.

Книги се пишуваат за тие што читаат

Како на таков пазарен натпревар на реклами, билборди, математички пресметки, вистинската книга може да стигне до читателите?

- Јас имам различни искуства во врска со ова прашање. Прво, кога ја основав мојата издавачка куќа „Геополитика“, можев да видам како изгледа кога странски писател се наоѓа во нов јазик. Така што, преведувајќи странски писатели, имав искуство со автори кои во моментот кога ги објавував на српски јазик не беа познати. А потоа станаа познати во светот, па со самото тоа и на нашата публика. Тоа се однесува на имиња како Харуки Мураками, Орхан Памук, Пол Остер. Тоа се писатели кои се големи, сериозни, но кои со текот на времето станаа познати и, исто така, станаа и добро продавани. За нив не мораше да има посебни маркетинг-кампањи, но тоа е некако поразбирливо. Меѓутоа, објавував сосема непознати писатели, кои и ден-денес не се познати, тие со текот на времето станаа култни. Значи, литературата се препознавала како изворно важен критериум дали книгата чини или не. Со тоа ја рушела илузијата на приказната дека сите книги се добри и како, ако вложите пари во реклама, тие се подобри од оние другите. Тоа е неточно. Уште од првиот ден зборував јавно дека длабоко верувам дека е навредливо за читателите да се зборува дека некои писатели се елитни, а некои комерцијални. Ја навредувате публиката кога ќе кажете елитни и го скусувате читателскиот простор. Доказ беше тоа што тие таканаречени концентрични кругови на читање, кои со текот на времето се ширеа, и тоа што некои го нарекуваа елитно - стана многу комерцијално. Но, кога некоја книга што е квалитетна ќе стане и комерцијална, вие не треба да ја правдате, туку да речете дека тоа е идеал.

Пред три години ја добивте престижната награда „Балканика“. Колку ова признание ве мотивира професионално и финансиски?

- Наградите не треба да се одбиваат ако не ве навредуваат од не знам какви причини. Но, во исто време, често велам дека со наградите може да се живее, но може да се живее и без нив. Тоа не е фундаментално во пишувањето. Наградите можеби помагаат некои луѓе, кои можеби не би слушнале за вас, во поширок круг да слушнат за вас и можеби некогаш ќе почнат да читаат некоја книга, која и не мора да биде ваша. Тоа е важно и тоа ве поттикнува во определен момент да речете, па добро, одреден круг луѓе признале дека моето пишување чини. Верувајте ми, јас имам големо искуство и со недобивање награди. Дали сум ги заслужил или не, не се прашувам, но важно е да се има и такво искуство. Не сте добиле некоја награда, па што. Книгите навистина секогаш или чинат или не чинат. Но, сепак, книгите се пишуваат за оние кои читаат, не поради награди. Се разбира, ако згрешите и ги смените тие критериуми, тогаш сте се изневериле себеси за цел живот и тоа не е добро.

Имате писатели со авангардни идеи

Не ретко може да се чуе дека с` помалку се чита. Какво е вашето искуство?

- Јас сум најсреќен затоа што гледам и знам луѓе кои ги читаат моите книги. Тоа е најважно. Јас не сум познат во светски размери, ниту ќе бидам, но имам доволно искуство со продажба и преиздавање на моите книги на повеќе јазици и она што е можеби најубавото нешто кај книжевноста генерално, иако сум доволно стар, е тоа што можам да искусам како книжевникот може да живее. Бидејќи сега имам книги кои сум ги објавил пред 20 години, кои понекаде во светот ги објавуваат и ден-денес. Тоа е сон на секој писател бидејќи, меѓу другото, пишувањето служи за тоа за да проверите дали чините, така што ќе знаете дали ќе бидете објавуван и по десет, дваесет или педесет години.

Кога во вашите интервјуа зборувате за литературата на поранешните југословенски простори, често ја истакнувате македонската како пожива и литература која многу ветува. На што се должи тоа?

- Да, тоа е апсолутно точно. Јас имам години искуство во Македонија и затоа, малку патетично, секогаш ги споменувам Александар Прокопиев и Елизабета Шелева. Тие се луѓе кои се важни за македонската литература. Тие беа или во Институтот за литература или на Универзитетот и ги подучуваа младите луѓе со многу авангардни идеи и кога беа многу помлади. И сега кога веќе не се толку млади, с` уште имаат помлади идеи од други помлади луѓе од нив. И дали е до тој постмодерен или како и да се вика жанр, тие се и понатаму светла точка не само на Балканот. За нив говорам во сите земји, не само овде или во Белград.

Марина ЛАЗАРЕВСКА . -Дневник